SUMMARY

Planeta No 79
ENGLISH Summary

TEMA BROJA

Priredio: M. Rajković

Put u središte Zemlje

Planeta sa srcem od gvožđa

Neko je slikovito primetio da je središte Zemlje (udaljeno od površine tla 6.370 km) tehnički bliže našim nogama nego Beograd Njujorku. Čovek je stigao u svaki kutak Zemljinog šara, vinuo se u svemir i šetao prostorom oko svog kosmičkog broda, sleteo na Mesec, moćnim teleskopima približio najudaljenija nebeska tela i čitave galaskije, ali je u njenu unutrašnjost kročio tek onoliko koliko je duboko najdublje rudarsko okno. Tamo su jedino boravili junaci Vernove (Jules Verne) naučne bajke, inspirisane mišlju jednog čuvenog astronoma da je Zemlja iznutra šuplja i nastanjena. Za razliku od Halejevog (E. Halley) doba, pre tri veka, o planeti na kojoj živimo danas znamo poprilično mnogo, a da nismo ni zašli u njene dubine koje skrivaju još ništa manje neotkrivenih tajni. Ni njih geolozi neće saznati brzo i iz prve ruke.

TEMA BROJA

Priredio: M. Rajković

Put u središte Zemlje

Planeta sa srcem od gvožđa

Naučno poimanje unutrašnje strukture Zemlje zasnovano je posmatranju topografije i na batimetriji (tehnologiji za proučavanje dubine vode), posmatranju stena na površini, uzoraka izbačenih iz većih dubina na površinu - aktivnošću vulkana, analizama seizmičkih talasa koji prolaze kroz Zemlju, merenju gravitacionih i magnetskih polja Zemlje, i na eksperimentima sa čvrstim telima kristala u uslovima pritiska i temperatura karakterističnih za dubine Zemljine unutrašnjosti.

TEMA BROJA

L.S.

Put u središte Zemlje / Polovi

Sever će postati jug, a jug sever?

Kada bismo mogli da se vratimo 41.000 godina u prošlost, do poslednjeg ledenog doba, kompas bi pokazivao da se sever nalazi tamo gde bismo očekivali jug. To je zbog toga što se za nekoliko stotina godina Zemljino magnetno polje obrnulo. Ti obrti se dešavaju često i nekada traju po više hiljada godina, a to znamo zahvaljujući formacijama magnetnih minerala, koje pronalazimo u tlu. Postoji nekoliko ideja koje objašnjavaju zašto se to dešava. Prema jednoj od njih, gornji slojevi Zemljinog jezgra ponašaju se kao džinovske lava lampe u kojima se masa istopljenog gvožđa i nikla naizmenično podiže i spušta i do promene dolazi upravo zbog tog kretanja. Oko 3.000 km ispod naših nogu, na dubini 270 puta većoj od najdublje tačke okeana, počinje Zemljino jezgro, tečna sfera sačinjena od gvožđa i nikla, čiji gornji slojevi dostižu temperaturu od gotovo 4.000 stepeni Celzijusovih, a pritisak je 1,3 miliona puta veći nego na Zemljinoj površini. Tokovi istopljenih stena milionima godina pomeraju tektonske ploče, zbog kojih se kontinenti pomeraju i menjaju oblik. Kretanje istopljenog metala u jezgru stvara i održava magnetno polje koje štiti Zemlju od štetnog zračenja iz svemira, koje bi uništilo atmosferu. Pošto je tako duboko, glavni način da proučavamo granicu između jezgra i gornjih slojeva Zemlje je u pra- ćenju seizmičkih signala, koje stvaraju zemljotresi. Koristeći informacije o obliku i brzini seizmičkih talasa, možemo da otkrijemo kroz koje delove planete su putovali, kako bi u tom obliku došli do nas. Nakon naročito jakog zemljotresa, cela planeta vibrira poput zvona, a merenje tih oscilacija na različitim mestima otkriva kakva je struktura u kom delu planete.

TEMA BROJA

PROJEKAT „POKRENI SE ZA NAUKU”

Podstrek mladim naučnicima

U okviru nacionalnog projekta „Pokreni se za nauku”, koji drugu godinu zaredom sprovodi Centar za razvoj liderstva uz podršku kompanije „Filip Moris”, u Centru za promociju nauke uručeno je osam stipendija i grantova u vrednosti od po 600.000 dinara mladim nauč- nicima i naučnicama za fundamentalna nauč- na istraživanja i projekte u oblastima obnovljivih izvora energije, očuvanja životne sredine i socio-ekonomske održivosti.

MEDICINA

Gordana Tomljenović

Biomedicinske inovacije / Smarting i Brawas

Kako da pametnije živimo i radimo

Početkom prošlog veka, beleženje moždanih talasa - elektroencefalografija (EEG) - bilo je jedno od onih otkrića koja su ozna- čavala prekretnice u istoriji medicine. Mnoge takve revolucionarne medicinske inovacije sačekale su, međutim, kraj 20. veka, i pojavu kompjuterske tehnologije da bi njihova puna praktična primena bila moguća, ili efikasnija. Ali, dok su sonografija, magnetna rezonancija i druge dijagnostičke metode, zahvaljujući digitalnoj pomoći, doživljavale neverovatne prodore, glomazni EEG uređaj je ostao gotovo nepromenjen i time skoro ceo vek ograničen samo na laboratorijsku i bolničku upotrebu - sve do nedavne pojave Smartinga-a i Brawas-a. Smarting je prvi mobilni EEG vrhunskog kvaliteta koji ima ogroman potencijal da medicinu, a posebno neurologiju, odvede korak dalje i zaista uvede u 21. vek, a Brawas je njegova replika nešto drugačijeg dizajna, koja će omogućiti da se ure- đaj koristi i individualno, i svakodnevno. Ove sofisticirane uređaje koji pomeraju granice nauke razvila je mlada beogradska startup kompanija „mBrainTrain”, na čelu sa Ivanom Gligorijevićem i Bogdanom Mijovićem, IT profesionalcima sa doktoratima u oblasti obrade biomedicinskih signala. Ali, krenimo redom.

MEDICINA

Gordana Tomljenović

Ultrazvuk u urologiji

Dostupan, brz i potpuno bezbedan

Ultrazvučna dijagnostika, ili ultrasonografija, ima važnu ulogu u proceni poremecaja urinarnog trakta. Kao ́ i u drugim medicinskim granama, i u urologiji, koja se na ultrasonografiju oslanja više od tri decenije, ultrazvučni je jedan od inicijalnih radioloških pregleda, zbog svoje dostupnosti, niže cene i potpune neškodljivosti - nema jonizujuceg zračenja. Pored toga, UZ pregled ne zah ́ - teva upotrebu kontrastnih sredstava koja kod nekih osoba mogu da izazovu alergijske reakcije, kao ni posebnu pripremu pacijenta. Prim. dr Zoran Radosavljević, specijalista urologije i subspecijalista za ultrazvuk u beogradskoj Opštoj bolnici Bel Medic, dodaje da je urološka ultrasonografija vrlo brza i efikasna metoda koja u najkraćem vremenu može da pruži podatke ne samo o tome kojim dijagnostičkim putem eventualno treba ići dalje, već često i podatke na osnovu kojih može da se postavi finalna dijagnoza.

MEDICINA

Gordana Tomljenović

Lajmska bolest

Sićušni krpelj – velika opasnost

Ko bi pomislio da u opuštenoj šetnji gradskim parkom ili u kućnoj bašti može da nas vreba neka ozbiljna opasnost? Ali, ako vodimo računa o zaštiti od Lajmske bolesti protiv koje ne postoji vakcina, upozorenje na njenog prenosnika krpelja kao na najopasniju „zver” pitomih šuma, parkova i livada ne treba uzeti kao šalu. Ovaj sićušni i naizgled bezopasni ektoparazit iz porodice pauka aktivan je od kasnog proleća do rane jeseni, i tada, kao potencijalni prenosnik Lajmske borelioze, može biti opasan po ljudsko zdravlje. Nije svaki krpelj prenosilac infekcije, niti su krpelji uopšte direktni izazivači bolesti, objašnjava Boško Misita, dipl. farm – medicinski biohemičar u beogradskoj Opštoj bolnici Bel Medic, ali navodi niz infektivnih patogena koje krpelji mogu da nose, i niz oboljenja koja mogu da uzrokuju - Borreliu burgdorferi koja izaziva Lajmsku bolest, Flavivirus koji uzrokuje encefalitis, Anaplasmu phagocytophilum koja izaziva humanu granulocitnu ehrlihiozu, Francisellu tularensis koja uzrokuje tularemiju, Rickettsiu helveticu i Rickettsiu monacensis, Babesiu divergens i Babesiu microti koje dovode do babezioze… Reč je o ozbiljnim bolestima centralnog nervnog sistema (mozga), kao i drugih organskih sistema, koje mogu biti prolaznog karaktera, ali se mogu razviti u hronična oboljenja.

PRIČA SA NASLOVNE STRANE

PUT U SREDIŠTE ZEMLJE

Središnja tačka Zemlje nalazi se na dubini od preko 6000 km, a površini najbliži spoljni sloj jezgra nalazi se na oko 3000 km ispod nas. Sva čoveku poznata zbivanja na Zemlji dešavaju se blizu njene površine. Lava koji izbija iz vulkana topi se na dubini od nekoliko stotina kilometara ispod površine. Čak i dijamanti kojima su potrebni visoka temperatura i visok pritisak, nastaju u stenama na dubini manjoj od 500 km.
Sve što se nalazi ispod toga obavijeno je velom tajne i deluje nedokučivo. Pa ipak, poznato je mnogo šta o jezgru. Postoji i izvesna predstava o tome kako se ono formiralo pre više milijardi godina, i sve to bez ijednog opipljivog uzorka. Šta je u unutrašnjosti naše planete?

ČASOPIS PLANETA Br 79

SARADNICI NA BROJU

Saradnici: Jozef Baruhović, Katarina Bogićević, Vesna Bosanac, Branislav Čabrić, Svetlana Đurić, Ibrahim Hadžić, Ilijana Jakšić, Vladimir Jeftić, Vladimir Jelenković, Gordana Jovanović, Oliver Klajn, Dragan Lazarević, Mirjana Lukić, Dubravka Marić, Borka Marinković, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Marija Miljković, Darko Mladenović, Draženko Nenadić, Ana Paunović, Radomir Putnik, Miloš Rastović, Dušan Stanić, Sanja Stanković, Stanko Stojiljković, Mićo Tatalović, Miomir Tomić, Gordana Tomljenović, Zdenko Štromar


Dostupno na digitalnom formatu www.novinarnica.net

Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Studio Platinum, Beograd
Fotografije: Zdenko Štromar
Naslovna strana: Marija Miljković
Internet: Dragan Bogdanović

IZDAVAČ I OSNIVAČ : " Belmedia" d. o. o.
DISTRIBUCIJA: Global Press d.o.o, Beograd, Žorža Klemansoa 24, 011/276-4538 i 276-9301
ŠTAMPA: "Kosmos", Svetog Save 16, Beograd, 011/ 2430 510

Sledeći broj izlazi 1. Septembra 2017g.