SUMMARY

Planeta No 70
ENGLISH Summary

MEDICINA

dr Vladimir Vajs, ginekolog-akušer u beogradskom Bel Medic-u

Praćenje trudnoće i fiziološki porođaj

Medicina kao desna ruka prirode

Savremena medicina u ginekologiji i akušerstvu raspolaže moćnim dijagnostičkim metodama kojima se sa visokim procentom sigurnosti može proceniti da li se individualna trudnoća može završiti prirodnim porođajem. O nemediciranom, fiziološkom porođaju koji je za ženu najbezbolniji i psihološki najpovoljniji, govoridr dr Vladimir Vajs, ginekolog-akušer u beogradskom Bel Medic-u

PALEONTOLOGIJA

Predator i žrtva

Trka u naoružanju

Između živih organizama vladaju veoma složeni odnosi, među kojima predacija zauzima važno mesto. Jedni su predatori, drugi su žrtve. Da bi opstao, predator je prinuđen da napada i ubija žrtvu . Priroda je omogućila da razvije sve što mu je potrebno za brže hvatanje plena (čulo mirisa, vida, sluha, otrove za ubijanje plena itd). Organizam koji je plen, da bi uspeo ili pokušao da se odbrani i preživi, takođe razvija posebne strategije (pokušaji bežanja, maskiranje, osećaj sluha, skrivanje u sopstvenu ljušturu, zarivanje u podlogu na kojoj živi i dr.). Ovo nadmetanje između predatora i plena od kako postoji život priroda je regulisala na svoj način i predstavlja pravu “trku u naoružanju”.

EGZOTIČNI NARODI

Menci

Kelti usred mora

Ostrvo Men je kraljevski posed u Irskom moru, između Irske i Velike Britanije, što mu garantuje visok stepen autonomije u odnosu na britansku državu. Oni nisu deo Ujedinjenog kraljevstva pošto kraljica ima ovo ostrvo u svojoj zvaničnoj titulaturi. Na jeziku domorodačkog stanovništva ostrvo se zove Elan Vanin, što u prevodu znači: ostrvo sina mora Mananana. Mananan je pomorsko božanstvo iz keltske mitologije koje vodi duše u posmrtni svet.

ISTORIJA NAUKE

Pavle Kenđelac, prvi srpski prirodnjak

Prestigao sve vršnjake

Trebalo je da prođ u 176 godina od smrti Pavla Kenđelca pa da se stane pred javnost sa jasnom rečenicom: Kenđelac je velikan svetske nauke.
Posle višegodišnjih proučavanja života i rada ovog čoveka, profesor dr Aleksandar Grubić i Miodrag Jovanović su 2010. Godine , u ediciji „ Život i delo srpskih naučnika “ vratili veći deo davno zaboravljenog duga ovom geniju, za koga je 1868. godine Đ. Rajković napisao: „Stajao je kao snažan (h)rast među šibljem svog vremena“.

VASIONA

Metuzalemi univerzuma

Može li život u svemiru da opstane milijardama godina duže od očekivanog veka na Zemlji? S obzirom da naučnici otkrivaju sve starije solarne sisteme, vrlo je verovatno da ćemo uskoro pronaći stare planete u gostoljubivoj zoni.
Grupa istraživača koju je predvodio Tjago Kampante, astroseizmolog sa Univerziteta Birmingem, u Velikoj Britaniji, objavila je otkrivanje pet sićušnih i živahnih kamenitih nebeskih tela blizu jedne starije zvezde. Ta zvezda je dobila ime Kepler-444, po čuvenoj misiji NASA-e. Kampanteov doprinos je otkriće starosti zvezde Kepler-444 i planeta koje se nalaze oko nje - a to je neverovatnih 11,2 milijarde godina. Dakle, naš Sunčev sistem je mlađi skoro 2,5 puta.

OSVAJANJE SVEMIRA

Misija sonde „zora“

Patuljaste planete - ključ mnogih tajni

Automatska letelica „zora“ (dawn), koju je NASA lansirala 2007.godine, stigla je u martu 2015. do Ceresa, najvec´eg nebeskog tela u asteroidnom pojasu između Marsa i Jupitera. Njena prva “stanica” bila je drugi po veličini asteroid tog pojasa - Vesta. Ta misija trajala je 14 meseci, 2011. i 2012. godine.

OSVAJANJE SVEMIRA

Baštovani u vasioni

Mali zalogaj za čoveka

Na sva zvona razlašena je salata uzgajena i nedavno kušana u Međunarodnoj svemirskoj stanici, iako su Rusi (Sovjeti) još u programu „Sputnjik ” započeli da se bave gajenjem biljaka.
Da li je svemirska salata mali zalogaj za čoveka, a veliki list čovečanstvo ? Kakav je smisao preinačenja čuvene rečenice američkog astronauta Nila Armstronga, po svemu sudeći naučene, koju je izustio 29. jula 1969. stupajući na prašnjavo tle Meseca?

ENERGIJA

Novi izvori električne struje

Put bez povratka

Dansko ostrvo Samso postalo je poznato, pre desetak godina, po svojoj energetskoj “samodovoljnosti”. Malo ostrvo, površine 114 km2, naseljeno sa 3800 stanovnika, pretežno poljoprivrednika, svoje potrebe u svim vidovoma energije (električnoj, toplotnoj, za zagrevanje privatnih i javnih stambenih objekata) zadovoljava isključivo iz obnovljivih izvora energije (OIE). U stvari, ostrvo danas proizvodi 10% više energije iz OIE nego što troši tako da višak električne energije, preko podvodnog kabla, izvozi na kopno.

ARHITEKTURA

Masdar city

Grad održivog razvoja

Masdar city u Abu Dabiju je novovremeni arapski grad, konstruisan po principima najnovijih energetskih dostignuća; oslonjen je potpuno na solarnu energiju i druge vidove obnovljivuih izvora. Nalazi se 17 km jugoistočno od grada Abu Dabija, u blizini međunarodnog aerodroma.

HOBI

Geokešing

Elektronski lov na blago

Geokešing je pre svega hobi, ali i delatnost koja se obavlja u prirodi, na otvorenom. Preteča geokešinga je hobi koji se naziva leterboksing koji je izmišljen 1854. godine na jugozapadu Engleske. Cilj mu je bio da se nađu male skrivene kutije na javnim mestima na osnovu različitih indicija. Svoju današnju formu u odnosu na ranije i srodne hobije geokešing je dobio 2000. godine.

AUTOMOBILI

Četiri prepreke za upotrebu samostalnih vozila

Bez čoveka vozača

Uskoro će mini automobili bez vozača špartati po našim gradovima, čekajući da nas „pokupe“ na zahtev. Neće biti kočnica niti volana. Kada se udobno smestite u vozilo, možete odremati ili gledati film. Ovo pomagalo smanjiće saobraćaj i emisiju ugljenika. Pošto niko neće morati da poseduje automobile, prevoz će biti jeftiniji.

TEMA BROJA - Jovan Cvijić

Sto pedeset godina od rođenja Jovana Cvijića (1865-1927), geologa, geografa, antropogeografa i etnopsihologa svetskog glasa

Velikan stvaran vekovima
1865 - 1927

Na početku puta koji je Jovana Cvijića iz posrnule trgovačke porodice u maloj podrinjskoj varoši odveo u svet znanja i nauke, u kome će dosegnuti najviše visine i priznanja, stoje njegova nepismena majka Marija i izvanredan nastavnik geografije iz šabačke polugimnazije - Vladimir Karić, a na bečkoj stanici geomorfolog Albreht Penk. Svako je od njih na svoj način imao presudnu ulogu u Cvijićevom školovanju i naučnom uzrastanju. Bez majčine „jake volje“ da ga „da na nauke“, veli u Uspomenama , „mučno“ bi otišao dalje od Loznice, a bez Karića posle ispita zrelosti, ostavši bez opštinske pomoći i mogućnosti da uči medicinu, možda bi krenuo drugim putem. U toj ličnoj drami, njihov slučajni susret je gotovo euripodovski razrešio problem: Karić je svog bivšeg đaka ubedio da se upiše na Veliku školu, a da će posle izvesnog vremena biti „poslan na stranu“.

TEMA BROJA - Jovan Cvijić

SANU u spomen svom predsedniku

O Cvijiću bez predrasuda

Sto pedeset godina od rođenja, ime Jovana Cvijića, gotovo mitskog srpskog naučnika, profesora geografije, rektora Univerziteta u Beogradu i predsednika Srpske kraljevske akademije izgovara se s ponosom i poštovanjem. Neko je primetio da nema urbanog mesta u Srbiji a da nema ulicu s Cvijićevim imenom. Dvanaestak osnovnih i srednjih škola, od Prijedora do Štrpca podno Šare, i jedan naučni institut, nazvano je po velikanu iz Podrinja. Njegov lik se nalazi na novčanici od 500 dinara. Verovatno je to jedinstven primer u svetu da je lik geografa na nacionalnoj novčanici. Tako je Cvijić uz Dositeja, Vuka, Pančića, Teslu Pupina i Andrića najprisutniji u svakodnevnom životu našeg čoveka.

TEMA BROJA - Jovan Cvijić

Biografija

Jovan Cvijić je ugledao svet u Loznici (Kneževina Srbija) , na Miholjdan, 29. septembra po starom kalendaru (12. oktobra po novom) 1865. godine, u trgova č koj porodici, kao treće od šestoro dece (četiri ćerke i dva sina) Todora i Marije Cvijić.

Po ocu je potomak doseljenika iz Hercegovine (njegov pradeda Cvijo Spasojević, po kome su uzeli prezime, nastanio se u Podrinju pred Karađorđev ustanak, u kome je ostao upamćen po junaštvu, ali kao hajduk i harambaša koji je često upadao u Bosnu), a s majčine strane iz ugledne starinačke porodice Avramović u selu Korenita u Jadru, nedaleko od manastira Tronoša, čije se poreklo, počevši od Cvijićeve majke, može pratiti do osam kolena unazad

TEMA BROJA - Jovan Cvijić

Naučnik s književnim darom

Šumadija slikana čajem

U knjizi Naučnici nekad glasovite a danas već zaboravljene kolekcije „Srpska književnost u sto knjiga“, sakupljeni su najlepši književni (esejistički) tekstovi naših naučnika, u izboru Vojislava Đurića, vrsnog poznavaoca svetske književnosti i antologičara, osnivača i legendarnog šefa elitne Katedre za svetsku književnost Univerziteta u Beogradu. Zastupljeni su osnivači i najveći predstavnici pojedinih nauka u nas: Đura Daničić, Josif Pančić, Ilarion Ruvarac, Jovan Žujović, Nikola Tesla, Jovan Cvijić, Milutin Milanković, Mihailo Petrović, Tihomir Đorđević, Veselin Čajkanović i Aleksandar Belić.

TEMA BROJA - Jovan Cvijić

Nevolje i opasnosti na naučno-istraživačkim putovanjima

Pad niz strmine Rile

Jovan Cvijić je uzduž i popreko proputovao Balkansko poluostrvo, od Beograda do Istre i Trsta na zapadu, ušća Dunava i Bosfora na istoku, Korče i Tesalije na jugu, kada nije bilo ni dobrih makadamskih puteva, ni razvijene mreže železničkih saobraćajnica, ni u gradovima udobnih kuća za konak, a kamoli u seoskim zabitima; kada u “evropskoj Turskoj” ni u boljim hanovima nije bilo soba sa krevetom, već samo sa jednom ili dve asure, čiji pod je “od one prljavštine od koje se koža ježi”; kada se u neke krajeve, kao u Metohiju, na primer, nije moglo putovati bez sultanove bujuruldije (posebnog odobrenja) ili jake pratnje.

TEMA BROJA - Jovan Cvijić

Bogata prepiska Jovana Cvijića još nije istražena

Neproučena skrivnica veza i odnosa

Pošto je dobio Cvijićeva (prva) Uputstva za istraživanje sela, Stojan Novaković (13. maja 1896) u odgovoru daje dve napomene, od kojih je prva ova: „Učinilo mi se da ste malo manje pažnje poklonili slavi i preslavi; naročito slavi. Meni se čini da to više može uhvatiti donekle i migracije naših familija i plemena, kad se slava dovede u vezu sa starincima i doseljenicima“. Petar Janković (28. IX 1899), javlja „uvaženom profesoru, da je „od solunskog valije dobio odobrenje za rad na Dojranskom jezeru, s velikom mukom i čekanjem, naročito intervencijom g. Nušića“ (tada naš vicekonzul u Solunu) , koji je „skoro svakodnevno podnosio predstavke“. Cvijić je konzulu Sveti Simiću dopisao: „Pročitaj ovo Jankovićevo pismo i odredi mu sumu kakvu za ekskurzije. Tvoj J. C“. Vatroslav Jagić (Beč, 1. decembar 1900): „Baš Vam hvala što ste se tako svojski zauzeli za Stanojevića. Ne govorim to samo zato što mi je bio đak i to marljiv..., već i u interesu Velike škole...“

TEMA BROJA - Jovan Cvijić

Pismeni zadatak na ispitu zrelosti

Pravci srpske književne pojezije

U zaostavštini J. Cvijića u Akademijinom arhivu čuva se i prepis njegovog pismenog zadatka iz srpskog jezika i književnosti na velikoj maturi, 1884. godine, pod naslovom Pravci srpske književne pojezije , kojima su najbolji predstavnici Ivan Gundulić, Lukijan Mušicki i Branko Radičević, s podnaslovom: “veza njihove pojezije sa stranom književnom i narodnom usmenom; glavna sadržina, književni oblik, stih i jezik njihove pojezije” ( 14.460 I – 8). Smatramo da je ova godišnjica pravi povod da sadašnjim maturanatima bude predočen pismeni sastav na ispitu zrelosti jednog od najvećih srpskih naučnika. Kako je jedan “prirodnjak” pisao o jednoj čisto književno-istrijskoj temi i dao vertikalu srpskog pesništva novog veka.

ČASOPIS PLANETA Br 70

SARADNICI NA BROJU

Saradnici: Jozef Baruhović, Vesna Bosanac, Branislav Čabrić, Svetlana Đurić, Ibrahim Hadžić, Mirko Jakovljević, Ilijana Jakšić, Vladimir Jeftić, Vladimir Jelenković, Oliver Klajn, Nadežda Krstić, Dragan Lazarević, Mirjana Lukić, Dubravka Marić, Borka Marinković, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Darko Mladenović, Ivana Preković, Barbara Radulović, Miloš Rastović, Mićo Tatalović, Miomir Tomić, Gordana Tomljenović, Ana Trifković, Zdenko Štroma

Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Studio Platinum, Beograd
Fotografije: Zdenko Štromar
Internet: Dragan Bogdanović

IZDAVAČ I OSNIVAČ : " Belmedia" d. o. o.
DISTRIBUCIJA: Global Press d.o.o, Beograd, Žorža Klemansoa 24, 011/276-4538 i 276-9301
ŠTAMPA: "Kosmos", Svetog Save 16, Beograd, 011/ 2430 510

Sledeći broj izlazi 1. Novembra 2015g.