TEMA BROJA -
Jovan Cvijić
Pripremio:
Biografija
Jovan Cvijić je ugledao svet u Loznici (Kneževina Srbija) , na Miholjdan, 29. septembra po starom kalendaru (12. oktobra po novom) 1865. godine, u trgova č koj porodici, kao treće od šestoro dece (četiri ćerke i dva sina) Todora i Marije Cvijić.
 Po ocu je potomak doseljenika iz Hercegovine (njegov pradeda Cvijo Spasojević, po kome su uzeli prezime, nastanio se u Podrinju pred Karađorđev ustanak, u kome je ostao upamćen po junaštvu, ali kao hajduk i harambaša koji je često upadao u Bosnu), a s majčine strane iz ugledne starinačke porodice Avramović u selu Korenita u Jadru, nedaleko od manastira Tronoša, čije se poreklo, počevši od Cvijićeve majke, može pratiti do osam kolena unazad. Velika zadruga Avramovića (u vreme Marijinog devoj a štva brojala je oko 70 članova) u daljoj prošlosti se prezivala Kandić (“po nekoj baba Kandi”) i za njene ljude “domaćinskog držanja”, osim majke, posebno za ujaka Peru Avramovića, bio jače vezan nego za violentne pretke po očevoj liniji.
Osnovnu školu i prva dva razreda niže gimnazije Cvijić je završio u mestu rođenja, treći i četvrti u Šapcu a višu u Beogradu, u generaciji ovekovečenoj u Vitezovićevom romanu i TV seriji Šešir profesora Koste Vujića , zahvaljujući pomoći lozničke opštine, koju mu je izradio advokat i poslanik varoši Loznica Velizar Kundović. U vreme Cvijićevog školovanja, direktor Šabačke, a potom Beogradske gimnazije bio je Đura Kozarac, koga u Uspomenama opisuje kao direktora “koji stvara gimnaziju” (blagodareći njemu Šabačka guimnazija je bila “najbolje uređena gimnazija u Srbiji”) i koji se s ljubavlju starao “o darovitim đacima”. Ali i kao profesora od koga su u trećem razredu “naučili osnove” nemačkog jezika, koje su bolji đaci kasnije “samo malo dopunili”. Osim nemačkog, Cvijić je u gimnaziji odlično savladao francuski i engleski jezik (ovaj poslednji u sedmom razredu, po preporuci prof. Andre Nikolića).
Posle ispita zrelosti, zbog rđavog opštinskog budžeta, ostao je bez stipendije, pa su studije medicine ostale samo njegova pusta želja. Na nagovor Vladimira Karića, svog profesora geografije iz Šabačke gimnazije, upisao se na Prirodno-matematički odsek Velike škole, na kojoj su tada predavali: Jovan Žujović, Sima Lozanić, Dimitrije Nešić, Jovan Dragašević, Panta Srećković, Milan Nedeljković, Ljubomir Nedić… Kao velikoškolac prevodi sa engleskog Hakslijev govor O vaspitnoj vrednosti jestastvenice ; sa školskim drugom Dušanom Stojićevićem pravi prvu naučnu ekskurziju u okolini Loznice; a u 22. godini piše rad o našoj geografskoj terminologiji, koji se i danas citira.
Cvijić je 1888. svršio Veliku školu i narednu školsku godinu proveo kao predavač geografije u Drugoj muškoj gimnaziji u Beogradu. U jesen 1889, kao državni stipendist, odlazi na Bečki univerzitet, u geografskim naukama u to vreme jedan od vodećih u Evropi, radi usavršavanja iz fizičke i kartografske geografije. Pod mentorstvom prof. Albrehta Penka (Albrecht Penck), geomorfologa svetskog glasa, Cvijić je 12. i 13. decembra 1892. godine s uspehom odbranio doktorsku disertaciju „ Das Karstphänomen. Versuch einer morphologisschen Monographie“. Pored Penka, ispitivači su mu bili geograf Vilhelm Tomašek, geotektoničar i geolog Eduard Sis, klimatolog Julijus Han, naučni autoriteti u svojim oblastima. Za doktora nauka svečano je promovisan 22. januara 1893. (njegova majka tu svečanost nije dočekala, umrla je 17. oktobra 1892. godine). Doktorat je marta iste godine štampan u Geographische Abhandlungen Wien, Bd. V, Heft 3, u izdanju Bečke akademije nauka, i u naučnoj javnosti dočekan pohvalama. Sir Arčibald Giki (A. Geikie), sekretar britanskog Kraljevskog nučnog društva, nazvao je Cvijićevu doktorsku tezu “zastavničkim delom” ( standardwork ). Dopunjen, doktorat je na srpskom izdat pod naslovom Karst, geografska monografija ( Beograd 1895).
“Onako mladom bilo mi je milo i podiglo radnu energiju kada sam video po rezultatima da me računaju među poznate naučnike. To se brzo pojačalo mojim novim radovima”, piše Cvijić tim povodom u autobiografskim beleškama.
U martu 1893. izabran je za redovnog profesora geografije i etnografije na Velikoj školi (protivkandidat V. Karić, njegov gimnazijski profesor, “dobroželatelj”, priznati geograf, pisac knjige Srbija ). Dve godine kasnije, biran je za dopisnog, a 1899. za redovnog člana Srpske kraljevske akademije (pristupnu akademsku besedu O strukturi i podeli planina na Balkanskom poluostrvu pročitao je na svečanom skupu u Akademiji 2. januara 1900).
Poslednji dani
Kraljeva pažnja
Cvijić se poslednjih godina života rvao s mnogim bolestima (kamen u žuči, napadi astme, srčana slabost). Tri poslednja meseca zdravlje mu se naglo pogoršalo. Retki su i kratkotrajni trenuci u kojima se osećao raspoložen i zadovoljan. Jedan od tih trenutaka bio je iznenadni dolazak kralja Aleksandra da obiđe bolesnika. Ta poseta ga je “vrlo obradovala i ohrabrila”, zapisala je u Dnevniku njegova supruga Ljubica. Kao i onaj kada su mu po kraljevoj naredbi ponude iz dvora doneli (“Ta lepa pažnja Nj. V. Kralja vanredno je delovala na bolesnika”). Kralj je naredio i da se odmah pozove bečki kardiolog dr Venkebah, izjavivši i želju da bude svakodnevno izveštavan o toku bolesti. Bečki profesor je već sutradan uveče, 10. januara, bio u Beogradu, dočekan iz dvora i dopraćen Cvijićevoj kući. Venkebah se s lekarima koji su već brinuli o Cvijićevom zdravlju dogovorio o daljem toku lečenja. Ali srce velikog naučnika je bivalo sve slabije.
Pod datumom 16. januar 1927. Cvijićeva supruga beleži u Dnevniku: “Katastrofa! Poslednji trenuci njegovi, iz sna se budi sa tužnim uzvikom ‘Bubo, kakav je ovo san!' pri tom širi ruke i unosi mi se začuđeno u lice, gleda me njegovim vedrim plavim očima. Avaj! Te plave oči namah postadoše staklene i, krkljajući, glava mu klonu na moje rame koju brzo i nežno spustih na uzglavlje i vapijućim krikom viknuh za pomoć. Taj krik budi g. dr Dragića čak u trećoj sobi i sve ostale u kući. U isto vreme pokušavam kiseonikom da povratim dragocen život. U tom i g. dr Dragić čini poslednje napore injekcijama. Ali na sve to samo još jedan dubok uzdah i sve je bilo svršeno. Tačno u 5 časova izjutra tiho je preminuo Jovan Cvijić”. |
Jedan od osmorice prvih redovnih profesora Univerziteta u Beogradu, Cvijić je dva puta biran za rektora Univerziteta (1906-1907, 1919-1920) . Kraljevim ukazom od 12. aprila 1921. godine postavljen je za predsednika Srpske kraljevske akademije. Kao profesor Velike škole ustanovio je Geografski zavod i osnovao Pregled geografske (geološke, meteorološke) literature o Blakanskom poluostrvu (izlazio pet godina), Srpsko geografsko društvo (1910), prvo geografsko društvo u balkanskim zemljama, i “Glasnik Srpskog geografskog društva” (1912), koji s prekidima (u ratnim godinama) i danas izlazi. Pod okriljem Akademije pokrenuo je ediciju “Naselja srpskih zemalja” čija je prva sveska izašla 1902, sa uvodnom studijom Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva. Z a života je uredio 24 knjige “Naselja”. Stvorio je vlastitiu antropogeografsku školu.
Tokom Prvog svetskog rata bio je predstavnik srpske vlade i naučni savetnik vojne komande, emigrant u Švajcarskoj (gde od prvog dana pomaže izbeglicama, prvenstveno srpskim đacima koji su se školovali u toj zemlji), predavač po pozivu na Pariskom univerzitetu, od januara 1917. do kraja letnjeg semestra 1919 (drži kurseve iz antropogeografije i etnografije balkanskih zemalja). Uz predavanja ne zaboravlja na propagandni rad i upoznavanje sveta sa stradanjima svoga naroda (drži čuveni govor na protestnom skupu porobljenih evropskih naroda u velikom amfiteatru Sorbone Beda Srbije i naša vera 1918). Kao vodeći ekspert za Balkan i predsednik Istorijsko -etnografske sekcije Jugoslovenske delegacije na Mirovnoj konferenciji u Versaju umnogome je doprineo pravičnijem razgraničenju Kraljevine SHS sa susedima.
Bio je dopisni član osam akademija nauka i 16 geografskih i prirodnjačkih društava, počasni doktor Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu, predsednik odbora (na molbu srpskog patrijarha Dimitrija) za prenos Njegoševih zemnih ostataka sa Cetinja na Lovćen.
Preminuo je u svojoj kući u Beogradu, u Teodosijevoj ulici 5 (Kopitareva gradina), 16. januara 1927, u 62. godini. Počiva na Novom groblju.
Glavna Cvijićeva dela su: Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije, I, II, 1906; III, 1911; La Peninsule balkanique. Geographie humaine (Paris 1918), u srpskoj verziji prerađeno i znatno dopunjeno pod naslovom Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje. Osnove antropogeografije, I , Beograd 1922, Psihički tipovi Južnih Slovena, Zagreb 1931 ; Geomorfologija, I 1924; II 1926; Etnografske karte južnoslovenskih zemalja (za Konferenciju mira), Geografska karta Kraljevine SHS 1:500.000, Govori članci I-IV (1921-1923).
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
