SUMMARY

Planeta No 77
ENGLISH Summary

TEMA BROJA

M. Rajković

Milankovićeva teorija klimatskih promena i današnja nauka

Temelj savremene klimatologije

Saznanje starih Latina da i knjige imaju svoju sudbinu, Habent sua fata libelli, na primeru Milankovićevog zavetnog dela “Kanon osunčavanja Zemlje” potvrđena je po ko zna koji put, ali na gotovo jedinstven na- čin. U danu kada je spaljena najveća srpska biblioteka, ona je preživela poput tek rođenog deteta u ruševinama neprijateljskih bombi ili razornog zemljotresa. Kao “satkana od nekog posebnog materijala očito je trebalo da preživi uprkos svemu” (A. Petrović). I ne samo da je preživela, nego su naučnici naroda čije su bombe pale na njene nepovezane tabake, prvi u njoj izloženu astronomsku teoriju klimatskih promena prihvatili, a jedan među njima, Eberl, i pre nego što je predata u štampu najavio kao”novo poglavlje egzaktnih nauka” i “trijumf koji je samo malom broju bio dat”.

TEMA BROJA

M. Rajković

Milutin Milanković / Umesto biografije

Životni ciklus velikana iz Dalja

Malo je naučnika koji su svojim biografima i uopšte istraživačima njihovog života i rada toliko olakšali posao kao Milutin Milanković. Najpre u epistolarno-putopisnom književnom delu Kroz vasionu i vekove, Istoriji astronomije, a posebno u Uspomenama, doživljajima i saznanjima, koje se čitaju i kao autobiografija, i mihizovska autobiografija o drugima, i društvena istorija prekosavskih Srba, i istorija našeg prvog univerziteta, i savremena memoarska proza, i svojevrsni istorijski izvor, Milanković je ostavio mnoštvo najrazli- čitijih podataka, komentara, opisa, zapažanja, metodoloških uputstava, svoj modus operandi i svoju naučnu poetiku, da su i najznačajniji autori (T. Anđelić, André Berger, N. Pantić, D. Trifunović, F. Mesinger, M. Tomić, M. Dimitrijević, Z. Knežević, A. Petrović, Lj. Blagojević i dr.) koji su o njemu pisali obilato ovu „građu“ koristili.

MEDICINA

Dr Maja Škuletić,

Biofarmaceutici u oftalmologiji

„Pametni” lekovi, za vid u opasnosti

Stvaranje novih krvnih sudova - angiogeneza, ili neovaskularizacija - prirodan je fiziološki proces rasta i razvoja organizma. Grananje i rast novih krvnih sudova može, međutim, da se javi i u brojnim patološkim stanjima kao što su tumori, zapaljenske i vaskularne bolesti, povrede tkiva, ishemija. Neovaskularizacija uzrokovana ishemijom može, takođe, da bude element brojnih očnih bolestii i da ozbiljno narušava vid. Dr Maja Škuletić, oftalmolog beogradske Opšte bolnice Bel Medic, kaže, međutim, da se gubitak vida može zaustaviti, i to zahvaljujući naprednim biološkim lekovima, jednoj novoj terapiji koja sprečava patološku proliferaciju krvnih sudova.

LABORATORIJSKA MEDICINA

Mr ph. Sonja Šuput,

Visokosenzitivni troponin test

Nepogrešivi biomarker srčanog udara

Visokosenzitivni troponin test je novi stari laboratorijski test koji ne samo što pouzdano potvrđuje kliničku sumnju na “srčani udar”, već može da pomogne da se infarkt miokarda i blagovremeno spreči. Jedan od najznačajnijih srčanih biomarkera nekroze kardiomiocita - troponin - već tri decenije se rutinski laboratorijski uzorkuje i meri kad god je reč o sumnji na kardiovaskularnu bolest, ali je novi, visokosenzitivni troponin test (high-sensitive troponin - hsTn) neuporedivo osetljiviji i znatno skraćuje vreme dijagnostikovanja infarkta miokarda. Štavi- še, može da upozori da pacijentu sa bolom u grudima preti težak srčani udar - dok je oštećenje srčanog mišića još minimalno, i dok postoje velike šanse da se blagovremenom terapijom (trombolitičkom, revaskularizacijom i drugim) spasi ugrožen život.

MEDICINA

Prof. dr Ružica Maksimović

Magnetna rezonanca kardiovaskularnog sistema

Zlatni standard u dijagnostici srca

Da li postoje patološke promene u strukturi srčanog mišića? Da li ima ishemič- nih žarišta? Koliko je miokard oštećen infarktom, i da li će se oporaviti? Ovo su samo neka od pitanja na koje najpouzdanije i najdetaljnije odgovara magnetna rezonanca (MR) - neinvazivna i potpuno neškodljiva radiološka dijagnostička metoda na koju se više medicinskih grana oslanja već decenijama, ali koju kardiologija koristi tek u novije vreme.
Kao suverena metoda za pregled koštano-zglobnih struktura i mekih tkiva, sa izuzetnom sposobnošću da prikaže kontrast, ili granicu između dva susedna tkiva, MR je veoma unapredila radiološku dijagnostiku uop- šte; posebno je značajna za neurologiju, onkologiju, ortopediju.

VESTI IZ MEDICINE

Oftamologija / Neurologija / Molekularna biologija

Da li se zdravije hranite, onako kako vam je lekar savetovao? Jedan novi test urina može da precizno i pouzdano odgovori na ovo pitanje. Prema studiji londonskog Imperijal koledž medicinskog fakulteta, test otkriva i meri nivo pojedinih bioloških markera koji nastaju pri razlaganju namirnica kao što su meso, povrće ili voće. ...

GEOLOGIJA

S.Đurić

Prvobitna tečnost

Zemlja pravi sopstvenu vodu?

Naša planeta je možda baš plava - i spolja i iznutra. Moguće je da su velike Zemljine zalihe vode nastale hemijskim reakcijama unutar omotača i da nisu stigle iz vasione prilikom sudara sa kometama punim leda.
Pretpostavljena novonastala voda može da bude pod takvim pritiskom da može da pokrene zemljotrese više stotina kilometara ispod površine Zemlje - potrese čije poreklo je do sada ostajalo nerazjašnjeno. To je zaključak do kog se došlo na osnovu kompjuterske simulacije hemijskih reakcija između tečnog vodonika i kvarca, najčešćeg oblika silikata u gornjem delu Zemljinog omotača.

GEOFIZIKA

Priredila: Ilijana Jakšić

“Podzemna reka“ otopljenog gvožđa između Rusije i Kanade menja brzinu

Magma sve brža i brža

Duboko ispod površine naše planete otopljeno gvožđe kreće se sve brže i brže. Ovaj tečni mlaz otkriven je prvi put očitavanjima magnetnog polja 3000 km ispod tla Severne Amerike i Rusije, i to iz svemira.
Ogromni mlaz širok 420 km utrostučio je svoju brzinu od 2000. godine, a sada cirkuliše ka zapadu pri brzini 40-45 km godišnje, ispod Sibira ka Evropi. To je tri puta brže od tipične brzine materije u tečnom agregatnom stanju spoljašnjeg Zemljinog jezgra. Niko ne zna zbog čega mlaz ubrzava, ali naučnici smatraju da je ovaj prirodni fenomen star milijardu godina i da nam može pomoći da razumemo Zemljino magnetno polje koje nas štiti od solarnih vetrova.

PRIČA SA NASLOVNE STRANE

KANON MILUTINA MILANKOVIĆA

Veliki srpski naučnik Milutin Milanković, rođen u Dalju (Austrougarska), studirao i doktorirao u Beču, tvorac je više teorija vezanih za primenjenu matematiku, osunčavanje Zemlje i klimatske promene na našoj planeti. Posle studija, radio je kao građevinski inženjer u Beču a 1909. preuzeo je Katedru za primenjenu matematiku na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Na srpskom i nemačkom jeziku objavio je više radova: Prilog teoriji matematičke klime (1912), O raspoređivanju radijacije na površini Zemlje (1918), Matematička teorija toplotnih pojava izazvanih Sunčevim zračenjem (1920), Kanon osunčavanja Zemlje (1939), Astronomska teorija varijacija klime (1957). Kao građevinski inženjer projektovao je 1956. Vavilonsku kulu moderne tehnike, statički najvišu moguću zgradu na planeti (visina 21,4 km, radijus osnove 112,8 km, 1356 spratova).

ČASOPIS PLANETA Br 77

SARADNICI NA BROJU

Saradnici: Jozef Baruhović, Vesna Bosanac, Branislav Čabrić, Svetlana Đurić, Ibrahim Hadžić, Mirko Jakovljević, Ilijana Jakšić, Vladimir Jeftić, Vladimir Jelenković, Oliver Klajn, Nadežda Krstić, Dragan Lazarević, Mirjana Lukić, Dubravka Marić, Borka Marinković, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Darko Mladenović, Ivana Preković, Miloš Rastović, Dušan Stanić, Mićo Tatalović, Miomir Tomić, Gordana Tomljenović, Ana Trifković, Zdenko Štromar

Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Studio Platinum, Beograd
Fotografije: Zdenko Štromar
Internet: Dušan Stanić

IZDAVAČ I OSNIVAČ : " Belmedia" d. o. o.
DISTRIBUCIJA: Global Press d.o.o, Beograd, Žorža Klemansoa 24, 011/276-4538 i 276-9301
ŠTAMPA: "Kosmos", Svetog Save 16, Beograd, 011/ 2430 510

Sledeći broj izlazi 1. Maja 2017g.