EGZOTIČNI NARODI
Oliver Klajn
Kašubi
Slovenska kultura pod pritiscima
Pomeranija je oblast uz obalu Baltičkog mora, podeljena između Nemačke i Poljske. Istočni deo pripada Poljskoj i deo je dvaju teritorijalnih jedinica koje se nazivaju vojvodstva. Na severu te zemlje je Pomerelija, postojbina naroda Kašubi, koji žive u preko 40 opština na tom području, gde čine trećinu stanovništva.
Prvi pouzdani izvori o tom narodu potiču iz 13. veka. Lokalne vojvode su tada, u svoje titule, uključile i Kašubiju, o čemu piše papa Grgur IX. Prostor na kome se govori kašubski jezik vremenom se pomerao na istok.
Preci Kašuba su drevna zapadnoslovenska plemena Pomorana. Oni su se naselili između ušća Odre i Visle u 5. i 6. veku. Deo Slovena koji je uspeo da se odupre germanskoj asimilaciji, mahom u seoskim područjima na istoku drevne oblasti, formiralo je kašubsku naciju.
Kroz istoriju menjali su se gospodari. Više od četiri veka bili su pod pruskom vlašču. Pripadaju katoličkoj crkvi. Glavni versko središte im je u gradu Vloclavek, u današnjoj centralnoj Poljskoj. Počeci buđenja nacionalnog identiteta javljaju se u 19. veku.
Svečana tabla u Gdanjsku posvećena Florijanu Cejnovi velikom pregaocu za kašubski identitet |
Sve je počelo aktivnošću jednog entuzijaste da se stvori nacionalni program i fomuliše posebnost kulture Kašuba: Florijan Cejnova je bio lekar, ali se bavio i proučavanjem kašubskog jezika u cilju stvaranja pravopisa i gramatike. Izdavao je tekstove na tom jeziku, praćene prevodima na ostale slovenske jezike. Cejnova se suprotstavljao nemačkom uticaju, ali i pritisku poljskog sveštenstva i plemstva - mada je Poljake smatrao za bratski narod.
Značajna ličnost za nacionalni pokret bio je i poeta Hieronim Derdovski. Smatra se za tvorca kašubskog pesništva koji je dosta uticao da se nađe balans između specifičnosti identiteta ove zajednice i njene pripadnosti široj poljskoj naciji. U tom pravcu delovalo je Udruženje mladih Kašuba, osnovano početkom 19. veka. Iako je postojalo svega nekoliko godina, društvo je ostavilo traga na razvoj ovog etniciteta.
List posvećen kašubskoj kulturi iz 1932. godine |
Tokom Drugog svetskog rata, pripadnike tog naroda snašli masakri i pokolji od strane nacista - uprkos zvaničnom stavu okupatora da su nemačkog porekla, što je posledica delovanja lokalne nemačke komande i sklonosti da se podrži otpor Poljaka i organizuju oružane grupe koje su se borile za oslobođenje. Poljske vlasti, nakon rata, nisu imale sluha za posebnost Kašuba.
Njihova brojnost u matičnoj državi se procenjuje na nešto više od pola miliona. Pre devet godina, oko 16.000 ljudi izjasnili su se kao Kašubi, a više od 230.000 učesnika popisa iskazalo je dvojnost identiteta, što znači da sebe smatraju i Kašubima i Poljacima.
Kašubski jezik pripada lehitskoj grupi zapadno-slovenskih jezika. I pored zvaničnog statusa, pojedini lingvisti ga svrstavaju u dijalekte poljskog ili pomeranskog jezika. Najraniji sačuvani rukopisi su iz 16. veka, a prvi predloženi pravopis je iz 1879. godine. Vrlo je srodan slovinskom jeziku koji se govorio do početka 20. veka. I u ovom slučaju ne postoji konsenzus u nauci o tome da li je slovinski samo dijalekat kašubskog a sami Slovini ogranak Kašuba luteranske vere.
Unutar kašubskog, postoje velike razlike između južnih i severnih dijalekata, što stvara probleme u međusobnom razumevanju. Procenjeno je da ima tri do pet dijalekata. Osim poljskih reči, javlja se dosta pozajmljenica iz nemačkog i baltičkih jezika.
Spomenik kašubskom velikanu Heironimu Derdovskom / Istorijska mapa Kašubije |
Na navedenom popisu, 108.000 ljudi izjasnili su se da govore ovaj jezik. Međutim, svega deset procenata tog broja smatra kašubski za svoj maternji jezik. Nivo znanja dosta varira a samim tim i procene o tome koliko je zapravo govornika. U zavisnosti od kriterijuma, procene idu od 4.500 do preko 360.000 onih koji navodno znaju kašubski, koji se izučava u pojedinim školama u Pomeraniji. Na njemu se obavljaju administrativni poslovi u mestima sa značajnim udelom Kašuba. Neretko se mogu videti saobraćajni znaci na tom jeziku.
Pismo ovog naroda ima 34 slova. To je zapravo latinica, pri čemu se koriste digrafi, odnosno kombinacija dva slova koja označavaju jedan glas. Samu abecedu je formulisao Florijan Cejnova. U izgovoru postoje značajne razlike u odnosu na poljski.
Vrlo su zastupljeni razni vidovi narodne umetnosti. Vez se zasniva na pet boja koje simbolizuju prirodu, krv i nebeska tela. Kašubska keramika, sa nizom ukrasa u vidu cveća, zvezda i ribljih krljušti je čuvena i izvan regiona u kome žive. Ističu se i po tkanju.
Vešto prave krovove od trske, tkane korpe i bokale, prave maštovite drvene skulpture. To uključuje glave životinja, muzičke instrumente i štapove za hodanje. Sviraju instrument burčibas, što je neka vrsta bubnja koji podseća na bure na kome se nalazi konjska dlaka. Na burčibasu sviraju tri muzičara istovremeno.
Dan nakon Uskrsa postoji običaj da dečaci jure devojčice, blago ih udarajući grančicama obične borovice. Veruje se da to donosi sreću u ljubavi tim devojčicama.
Verovatno najpoznatija ličnost kašubskog porekla je svojevremeno dobitnik Nobelove nagrade za književnost Ginter Gras.
Oliver Klajn
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
