ARHEOLOGIJA

M. Sretenović

Drobeta

Uz moćnu reku i monumentalni most

Drobeta, najznačajnijirimskigrad na đerdapskom limesu, nalazio se na levoj obali Dunava, na mestu današnjeg rumunskog grada Drobeta-Turnu Severina, a u rimsko doba na granici dveju provincija, Dakije i Gornje Mezije. Rimska Drobeta je nastala na strateški važnom mestu: na najvažnijem od tri bitna đerdapska prelaza preko Dunava.
Od najranijih vremena pa sve do 1971. godine, do otvaranja hidrocentrale Đerdap I, to je bio sektor opasnih brzaka i vrtloga koji su činili plovidbu ovim delom Dunava izuzetno teškom i opasnom. Na karakteristike reke u delu toka gde se ona probija kroz okomite planinske klance, ukazuju i savremena imena klisure duge 130 km. U srpskom,ona nosi ime po turskoj reči „đerdap” koja znači „vrtlog, bujica”.
U mnogim jezicima klisura nosi naziv „Gvozdena vrata”, a slikoviti su i nazivi za njene kompozitne delove „Mali Kazan”, „Veliki Kazan”, „Gospođin Vir”.

Interesovanje Dragane Nikolić, naučne saradnice Balkanološkog instituta u Beogradu i autorke knjige „Drobeta, rimski grad na Dunavu”, za istraživanje antičke prošlosti baš ovog grada poteklo je pre svega od zanimanja za antičku istoriju rimskog Đerdapa i uopšte za istorijsko-epigrafska istraživanja čitave ove oblasti. Ona naglašava da o strateškoj važnosti Drobete govori i činjenica da je rimski car Trajan izabrao upravo to mesto za izgradnju čuvenog, velelepnog mosta preko Dunava.
- Bio je ne samo najvažnija građevina u ovoj regiji već i jedan od najpoznatijih i najmonumentalnijih mostova antičkog sveta i predstavljao je graditeljsko čudo antike: bio je dugačak više od kilometra, a visok čak 19 m. Nosilo ga je 20 zidanih stubova. Izgrađen je 103-104. godine n.e, u periodu između dva rata koje je car Trajan vodio protiv Dačana i njihovog vođe Decebala. Nedavno su tu sprovedena podvodna arheološka istraživanja koja su dala bitan doprinos poznavanju ostataka ove značajne građevine.

Most kod Drobete delo je Apolodora iz Damaska, koji je bio zaslužan za brojne Trajanove građevinske projekte. Među delima ovog arhitekte je i veličanstveni Trajanov stub koji i danas krasi Trajanov forum u Rimu. On je spiralno obavijen reljefima na kojima su prikazane scene iz carevih ratova sa Dačanima. Na reljefu su prikazani i most i logor Drobete, kao i amfiteatar čije je postojanje nedavno utvrđeno - kaže Dragana Nikolić.
Samo mesto, kako objašnjava, bilo je naseljeno i u predrimskom periodu, o čemu svedoči i njegovo ime Drobeta, ali o toj dačkoj Drobeti se ne zna gotovo ništa osim da njegovi ostaci najverovatnije leže ispod rimskog grada. U vreme dačkih ratova, izgrađen je vojni logor u kojem su bili smešteni pomoćni odredi, da bi oko njega kasnije niklo civilno naselje iz koga se razvio grad koji se zatim širio i razvijao, pre svega zahvaljujući svom položaju na Dunavu, na granici dveju provincija, i mestu gde su se ukrštali važni kopneni putevi. Naselje je bilo povezano sa unutrašnjošću Dakije s jedne, i srednjeg Balkana s druge strane, te sa Jadranom i Italijom.
Za potrebe svog istraživanja naša sagovornica posetila je muzej „Gvozdenih vrata” u Drobeti-Turn Severinu, gde je izvršila autopsiju epigrafskih spomenika iz Drobete i napravila fotografije sačuvanih spomenika.

Muzej ima dugu tradiciju. Osnovao ga je rumunski arheolog Aleksandru Barkačila 1912. godine. Nalazi se uz Dunav, u okviru kompleksa lokaliteta na kojem se nalaze rimski vojni logor i ostaci stuba čuvenog Trajanovog mosta. U Drobeti su, tokom novijih arheoloških radova na kastrumu 2010. pronađeni i ostaci amfiteatra, koji je i arheološki istražen u periodu 2010-2013, čitav lokalitet je zaštićen i obnovljen, a prezentacija lokaliteta i muzejskih zbirki je, zahvaljujući tom projektu, učinjena pristupačnijom publici. Osim arheološke zbirke, koja pokriva praistorijski, antički i srednjovekovni period, muzej raspolaže i zanimljivom etnografskom zbirkom, kao i prirodnjačkom i geološkom zbirkom.

Vladari, ratovi, rimske institucije...  

- U vreme cara Trajana (vladao 98-117. n.e) izgrađen je most i kameni augzilijarni logor u Drobeti. Za sam grad, izuzetno značajnu ulogu imao je car Hadrijan (vladao 117-138. n.e), Trajanov naslednik. U vreme vladavine ovoga cara, Drobeta je dobila status municipija (samostalnog grada). Tada su uspostavljene i gradske institucije: institucija duovira, veće dekuriona (gradski senat), sveštenički kolegiji, itd. U vreme vladavine Septimija Severa (vladao 193-211. n.e), najverovatnije prilikom careve posete provinciji na svom povratku sa Istoka, 202. godine, municipij Drobeta uzdignut je na rang kolonije, na najviši gradski status. U 3. veku napadi varvarskih plemena sve su više ugrožavali rimske provincije u Podunavlju, i značajno su doprinosili produbljivanju velike krize koja je taj vek obeležila - ističe Dragana Nikolić.

Budući da je Dakija (odnosno dačke provincije, pošto je ona bila administrativno podeljena na tri provincije) u geografski najisturenijem položaju kada je u pitanju izloženost varvarskim plemenima, bila je potpuno oslabljena neprekidnim ratovima i bilo ju je sve teže braniti. Nakon pola veka borbi, provincija je napuštena u vreme cara Aurelijana (272. n.e), a granica Carstva ponovo se našla na Dunavu. Usledilo je grozničavo utvrđivanje i mnogi kasteli na Dunavu su obnovljeni, a dosta novih je podignuto. Nakon zvaničnog napuštanja Dakije, veliki deo stanovništva Drobete preselio se na desnu obalu Dunava preko puta grada i to je mesto nazvano Transdrobeta, ali i na druga mesta na đerdapskoj obali. Međutim, deo stanovništva je ostao da živi tu i nakon što je to prestalo da bude rimsko tlo.

Iza grobnih natpisa

- Da se život nastavio u Drobeti, govori i cirkulacija novca, koji se javlja sve do Mavrikija - naglašava autorka knjige i dodaje: - Arheološki je sačuvana jedna kula iz vremena Justinijana, a pisac Prokopije pominje neobnovljeno utvrđenje Teodora, misleći po svemu sudeći na Drobetu. Drobetu su razorili Huni 441-447. godine, kada je stradao i niz utvrđenja na Dunavu. Srednjovekovna tvrđava Severina, koja je nedavno zasijala zahvaljujući konzervatorskim radovima krasi srce modernog grada, gledajući na Dunav i seća na to da je grad oživeo u srednjem veku.
Preostali spomenici i sačuvani natpisi upućuju da je stanovništvo rimske Drobete bilo heterogenog porekla. Njenu populaciju činili su doseljenici iz različitih oblasti Rimskog carstva, i istočnih i zapadnih provincija.
- Značajnu grupu natpisa nađenih u Drobeti čine vojnički natpisi. To su ili nadgrobni natpisi vojnika i njihovih porodica ili votivni spomenici, posvete božanstvima. Među njima ima aktivnih vojnika iz legija i pomoćnih odreda, kao i isluženih vojnika, i veterana koji su se tu naselili. Osim vojnika koji su tu bili stacionirani ili su se naselili posle službe, zahvaljujući natpisima možemo zaključiti da su u Drobeti bili prisutni i brojni trgovci sa različitih krajeva Carstva. Trgovina je bila važna delatnost u Drobeti; osim toga ona je bila najveće mesto na obe đerdapske obale, a dugo je bila i jedini samostalni grad.

Kosmopolitski život grada

Drobeta je imala luku, čiji su arheološki ostaci pronađeni još početkom 20. veka; nju je verovatno izgradila vojska, ali je nesumnjivo bila korišćena u ekonomske svrhe. U tom gradu nalazila se i carinska stanica. Natpisi otkrivaju šarolik religijski život koji odslikava kosmopolitski karakter grada u koji su se sticali doseljenici iz čitavog Carstva, kao uostalom u čitavu provinciju Dakiju. Pored zvaničnih rimskih kultova u koje spada i obavezni kult rimskog cara, javljaju se i posvete orijentalnim božanstvima, poput Kibele, Dolihena, Mitre kao i lokalnim kultovima, kao što je na primer Trački konjanik ili, na primer, Zbelsurd, sinkretički povezan sa rimskim Jupiterom „Najboljim Najvećim”.
- Epigrafski inventar grada Drobete čini oko stotinu natpisa, računajući u taj broj i fragmentarne spomenike. Zastupljeni su svi tipovi natpisa koji se mogu očekivati u jednom rimskom gradu u provinciji (votivni, nadgrobni, municipalni, počasni, itd); kao najznačajniji, mogli bi se istaći počasni spomenici posvećeni rimskim carevima koje je uglavnom podigao grad, odnosno veće dekuriona, kojih je poznato desetak. Ukupno uzev, natpisi su uglavnom jednostavni i otkrivaju imena i poreklo stanovništva sa raznih strana sveta. Ono što je zanimljivo jeste slika koju pruža celokupni korpus natpisa ovoga grada, a to je skica živog, dinamičnog, multikulturalnog mesta, na čiji život su presudnu ulogu imali moćna reka i monumentalni most.

M. Sretenović

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"