ŽIVE VRSTE
Dr Ana Paunović
Barska kornjača
Dugoveki stanovnik mirnih voda
Kornjače su svojim izgledom i dugovečnošću od davnina privlačile pažnju ljudi koji su im pripisivali neobične moći. Stari Indusi su verovali da Zemlju kao ploču nose na leđima tri slona koji stoje na velikoj kornjači, a da ona pliva u beskrajnom okeanu. Indijanci su zamisljali da je Zemlja položena na četiri slona, a da su oni stajali na jednoj kornjači koja je stajala na jednoj zmiji koja se kretala u nepreglednom okeanu.
Pojedini narodi su mrvili oklop kornjače u prah, koji su potom stavljali u za to posebno izrađene medaljone i nosili ih oko vrsta ili nožnog članka. Amajlija je garantovala sigurnost, skladan život i zaštitu, pogotovu kada je u pitanju zdravlje, a smatrali su i da deluje kao zaštita od mračnih sila.
Kornjače su možda najprepoznatljivije životinje s kičmom na Zemlji. Nijedan kičmenjak nije razvio oklop kao što je kornjačin. Oklop se obično sastoji od oko 50-60 kostiju i ima dva dela: karapaks koji pokriva leđni deo i plastron (sačinjen od 7-11 kostiju) koji štiti trbušni deo. Ta dva dela povezana su sa svake strane koštanim mostom koga čine produžeci strana plastrona. Ova novina pojavila se za vreme trijasa, pre oko 220 miliona godina, pre nego što su postojali sisari, ptice, gušteri, zmije, krokodili ili cveće koje cveta. Ova nova adaptacija objašnjava (bar delom) opstanak kornjača za vreme i posle doba dinosaurusa, uprkos tome što su trome i spore.
Oko oklopa su nastala druga prilagođavanja. Zbog oklopa, trčeće, skačuće ni leteće kornjače nisu bile moguće evolucione opcije. Počevši kao poluvodeni stanovnici močvara, neke kornjače su se razvile kao potpuno kopnene životinje koje nastanjuju šume, pašnjake i pustinje. Druge su postale više vodene i nastanjuju jezera, reke, rukavce i mora.
Sve žive kornjače imaju mnogo zajedničkih osobina: nemaju zube, imaju unutrašnju oplodnju, legu amniotička jaja u ljusci, u gnezdu koje pravi ženka, i imaju više zajedničkih osobina vezanih za životnu istoriju - na primer, kasno sazrevanje, dugovečnost, niska smrtnost kod odraslih.
“Sanitarac” u vodi
Barska kornjača (Emys orbicularis) pripada porodici Emydidae. Veličina oklopa odraslih jedinki iznosi 15-38 cm, i uvek je pravilnog ovalnog oblika. Uobičajeno, njihova težina se kreće od 400 do 700 gr, mada su pronađeni i primerci koji su težili do 1,5 kg.
Plastron (trbušni deo oklopa) najčešće je žut, sa više ili manje crne pigmentacije.
Emys orbicularis
|
Barska kornjača nastanjuje sve tipove kopnenih stajaćih voda s bogatom vodenom vegetacijom. Preko dana se obično ne udaljava od svog vodenog prebivališta i većinom se sunča pored obale, dok noću preduzima veća kopnena putovanja.
Barska kornjača je korisna, ona je „sanitarac” u vodi jer se hrani uginulim ribama i pticama koje padnu u vodu. Od biljaka hoće da pojede samo sočivicu koja pokriva površinu u stajaćim vodama. Znači, pretežno je mesojed za razliku od šumske kornjače, koja je biljojed.
Zviždi, cvrkuta, stenje
Zimu obično provodi zarivena u mulj na dnu vode u kojoj živi. Barske kornjače postaju polno zrele u petoj ili šestoj godini. Parenje se vrši u vodi, obično u maju. Tokom sezone parenja, ova vrste ispušta kratke piskave zvukove. Kada se nađu u stresnoj situaciji, ispuštaju zvuke nalik zvižduku, cvrkuti i stenjanju.
Pokreti glave imaju ulogu u komunikaciji. Ženke u toku parenja izlaze iz vode i traže pogodna mesta na koja polažu 8-10 jaja po leglu; za to ona bira deo koji nije obrastao travom ili gustom vegetacijom. Tu vrši pripreme za polaganje, kvašenje tla, a svojim tvrdim repom buši rupu u zemlji. Zatim zadnjim nogama kopa rupu i u nju polaže jaja. Posle polaganja jaja zatrpava rupu i utabava zemlju.
Barska kornjača
|
Ugrožena vrsta
Trenutno je poznato 13 podvrsta barske kornjače rasprostranjenih od severne Afrike (Maroko, Tunis), preko Francuske, Italije, Njemačke, Poljske, Mađarske, Rumunije, Austrije pa do Turske (najsevernije zabeležena u Litvaniji).
U odnosu na druge gmizavce, životni vek kornjača je prilično dug. Više izvora pominje da barska kornjača može da živi do 100 godina.
Kada naiđe opasnost, kornjača se uvlači u oklop i zatvara sve otvore. Barska kornjača ima mnogo prirodnih neprijatelja: čaplje, rakuni, medvedi, zmije, rakovi, galebovi, lisice, pacovi, mačke i kormorani hrane se jajima i mladuncima. Mlade životinje često su plen riba grabljivica, dok su odrasle kornjače ugrožene od divljih pasa, kojota, ptica grabljivica i ljudi. Barska kornjača je ugrožena spada u gmizavce čija se brojnost najviše smanjila tokom poslednjih 20 godina - pretežno „zahvaljujući“ delovanju čoveka koji ih lovi kao izvor hrane, koristi u medicinske svrhe a negde drži i kao kućnog ljubimca.
U našoj zemlji barska kornjača je ugrožena i strogo zaštićena vrsta i njen lov ili bilo kakvo uznemiravanje su najstrožije zabranjeni!
Mlada i velika crvenouha kornjaca Trachemys scripta elegans
|
Crvenouha barska kornjača - nenametljivi uljez
Crvenouha kornjača, Trachemys scripta elegans, dužine oko 28 cm, sa jarkim žutim okruglim šarama iznad očiju je čest kućni ljubimac. Boje i šare kod ove vrste variraju u velikom spektru i menjaju se sa godinama starosti jedinke, npr. stariji mužjaci postaju potpuno crni. Naseljava sporije vodene tokove sa izobiljem vegetacije. Osim biljne hrane, jede i insekte, beskičmenjake, pa čak i po neku manju ribu ili pticu. Jede, ako naiđe, i uginulu ribu.
U prirodi, životni vek ove kornjače može da dostigne preko 50 godina, mada je zebeležen i primerak star 75 godina. Crvenouhe kornjače su česte u vodenim povšinama unutar naselja, pošto ih vlasnici kućnih ljubimaca tu puštaju, jer više ne žele da brinu o njima. Ova vrsta, koja se nalazi na listi 100 najgorih invazivnih vrsti, i može se naći i van urbanih naselja, gde narušava stabilnost ekosistema. Posebno loše utiče na brojnost autohtone evropske barske kornjače, kao i na brojnost nekih vrsta ptica, čijim se jajima hrani.
Dr Ana Paunović
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
