MIKOLOGIJA
Tekst: I. Hadžić i dr J. Vukojević
Foto: I. Hadžić, B. Kus, J. Vukojević
Zvezdača
Đevđir gljiva
U prošlom 95. broju našeg časopisa u tekstu o Mikološkom društvu Srbije, naglasili smo da je gornji deo Ade ciganlije u Beogradu proglašen zaštićnom zonom III kategorije zbog prisustva neobične i retke gljive stubičaste zvezdače, koju ćemo u ovom broju podrobnije predstaviti.
Monotipski rod Myriostoma (rod od samo jedne vrste) je taksonomski blizak rodu Geastrum, i oba pripadaju familiji Geastraceae, ali za razliku od drugih zvezdača M. coliforme se izdvaja jedinstvenim morfološkim karakteristikama - većim brojem stubića koje nose endoperidijalno telo, kao i perforiranom gornjom površinom bazidiokarpa, koji je zbog neobičnog izgleda bio inspiracija za brojna narodna imena kao što su stubičasta zvezdača, sitasta puhara, zvezdasta cediljka, đevđir gljiva, srebrna zvezdača i dr.
Rod Myriostoma je ustanoviljen od strane Desvaux 1809. godine, nazvane Myriostomacoliforme. Ovu vrstu prvi put pominje Doody još 1696. godine a kao novu za nauku opisuje Dickson 1776. godine pod imenom Lycoperdon coliforme. Tokom narednih godina sledile su mnoge promene imena i taksonomskog položaja vrste a konačno sadašnje ime Myriostomacoliforme uvodi Corda 1842. godine.
Myriostoma coliforme (Dicks.) Corda 1842. - stubičasta zvezda
Redak primer susreta sa skupinom stubičastih zvezdača na tipičnom staništu
|
Sinonimi: Geastrum coliformis (Dicks.) Pers. 1801; Lycoperdon coliforme With. 1776; Lycoperdon coliforme Dicks. 1785; Myriostoma anglicum Desv. 1809; Myriostoma coliforme var. areolatum Calonge & M. Mata 2006; Myriostoma coliforme var. capillisporum V. J. Staněk 1958; Polystoma coliforme (Dicks.) Gray 1821.
Epigeično plodonosno telo u fazi rasprskavanja egzoperidije na krakove
|
Plodonosno telo: mlado hipogeično, zrelo epigeično, 40-150 mm u prečniku.
Egzoperidija: nezrela crvenkastosmeđa, zrela bledosmeđa, cepa se na 7-15 krakova sa kojih se ljušti gornji sloj ispod koga se pojavljuje bleđi sloj.
Egzoperidija raspukla na 7 krakova sa endoperidijalnim telom sa brojnim otvorima
|
Endoperidijalno telo: loptasto do eliptično, 15-45 mm u prečniku, počiva na stubićima (sa ciljem lakšeg izbacivanja spora), sivo-smeđe, ponekada srebrnasto sjajno, sitnobradavičasto (verrucose).
Šmirglasta endoperidija sa stubićima i perforacijama na gornjem delu bazidiokarpa
|
Ostiolum: na gornjoj površini endoperidije javljaju se brojni otvori (i do 40, prečnika 1-2 mm), kroz koje se rasejavaju spore, otvori se često nazivaju stomama.
Poprečni presek endoperidije sa praškastom sporogenom glebom
|
Sporogena gleba: mlada žućkasta i kompaktna, zrela svetlosmeđa i puderasta. Izuzetno veliki broj spora, moguće i na milijarde.
Očišćena endoperidija od spora sa granatim kolumelama
|
Kolumela: Svi predstavnici roda Geastrum u unutrašnjosti endoperidije imaju tzv. kolumelu, iliti stubić/kočić oko kojeg se formira sporogena gleba. Međutim kod vrste Myriostoma coliforme ne postoji klasična stubičasta kolumela već granata, slična rogovima severnih jelena (irvasa/losova). Ova i ovakva „kolumela“ prvi put se pominje u našem pisanom izvoru. Moguće je da se seciranjem endoperidije ove vrste nije pre niko bavio s obzirom da je vrsta vrlo retka pa je bilo delikatno žrtvovati jedan ili jedini primerak.
Bazidiospora sa ornamentima u vidu retke mreže (SEM)
|
Bazidiospore: loptaste, svetložute, mrežasto ornamentisane, od 4,09 do 4,87 mm u prečniku; bez bodlji od 2,71 do 3,50 mm; dužina bodlji od 0,51 do 0,79 mm (dimenzije spora kod različitih autora variraju po nekoliko mm).
Stanište i ekologija: pojedinačna plodonosna tela se razvijaju u listopadnim i mešovitim šumama, između živih ograda, naročito na peščanom tlu: javljaju se u jesen. Ova vrsta najčešće raste na peščanim dinama, često u oblastima sa visokom temperaturom. Zbog čvrste egzoperidije plodonosna tela mogu se naći na terenu tokom cele godine.
Zrelo plodonosno telo sa 8 krakova egzoperidije i brojnim otvorima na endoperidijalnom telu
|
Rasprostranjenje: prilično rasprostranjena ali retka vrsta, registrovana na 170 staništa u Evropi. Javlja se na Mediteranu, ređe u Velikoj Britaniji, Holandiji, srednjoj Nemačkoj, srednjoj Švedskoj, Ukrajini, Mađarskoj, kao i u pojedinim delovima Rusije, Avganistana, Irana, Pakistana, Indije, Južne Afrike, Havaja, Brazila i Australije.
Rasprostranjenost gljive zvezdače u svetu
|
Komentar: Engleski mikolog Roger Phillips navodi podatak da Britanci poseduju eksikat iz 1880. godine. U Srbiji je vrsta prvi put nađena 1943. godine (Igor Rudski, okolina Kragujevca) a zatim je potvrđivana novim nalazima. Treći nalaz (Ž. Žižak i I. Hadžić) je sa Ade ciganlije (Beograd) od 23.XII 1995. godine kada je nađena između topola (Populus spp.) i listopadnog žbunja na peščanoj podlozi sa tankom steljom na nadmorskoj visini od oko 70 m. Gljiva je retko prisutna na gljivarskim izložbama u Srbiji od 1993-2019. godine. Eksikat se nalazi u mikoteci Prirodnjačkog muzeja u Beogradu.
Gljiva se nalazi na Crvenoj listi u 12 evropskih zemalja.
Stubići (pedicul) između egzo- i endoperidije, visine oko 4 mm
|
Napomena: identifikacija M. coliforme je jednostavna zbog karakterističnih stubića (pedicul) koje nose endoperidijalno telo, kao i zbog brojnih perforacija na gornjoj strani endoperidije.
Navodi u Srbiji: I. Rudski (1943); M. Jelić (1976); Ž. Žižak i I. Hadžić (1995); I. Hadžić (1996, 2014); B. Ivančević (1996, 2009); I. Hadžić i J. Vukojević (1999); M. Ignjatović (2005); A. Krapež (2005); M. Davidović (2007); N. Lazić (2007); M. Jeppson (2009); J. Dežai i B. Ivančević (2014); D. Savić (2014); B. Kus (2017, 2018, 2019).
Lokaliteti u Srbiji: Ada ciganlija (Beograd), Bojnik (Leskovac), Devojački bunar, Straža, Korna i Šumarak (Deliblatska peščara), Guča (Kragujevac), Daščan (Subotica).
Tekst: I. Hadžić i dr J. Vukojević
Foto: I. Hadžić, B. Kus, J. Vukojević
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
