ISTORIJA MEDICINE

Priredila: G. Tomljenović

Pandemije kroz istoriju

Jače i od Rimskog carstva

Istorijski gledano, pandemija koronavirusa koja još nije zauzdana samo nas podseća da zarazne bolesti prate čoveka i obeležavaju život globalnog društva hiljadama godina unazad. Epidemije zaraznih bolesti širile su se svetom i u vreme daleko pre brzih migracija i međunarodnog saobraćaja kakav danas poznajemo. Pokazalo se, takođe, da su infektivne bolesti najsmrtonosnija pretnja u istoriji ljudske vrste – odnele su živote više od 350 miliona ljudi – sa potencijalom da ugroze ne samo zdravlje, nego i kompletan život ljudskih društava, da menjaju tok istorije, čak da unište čitave ljudske civilizacije.

„Antonijeva kuga“

Antička Grčka i Rim

Najranija zabeležena epidemija datira iz vremena Peloponeskog rata, 430. godine pre nove ere. Prethodno je zahvatila Libiju, Etiopiju i Egipat, a zatim stigla do Atine, koja je tada pod opsadom Spartanaca. Za bolest čije simptome opisuje antički grčki istoričar Tukidid, pretpostavlja se da je bila tifusna groznica. Poznata kao Velika atinska kuga, usmrtila je oko 100.000 ljudi, ili dve trećine tamošnjeg stanovništva. Među njenim žrtvama su bili i veliki atinski državnik Perikle, njegova supruga, i sinovi Paralus i Ksantip. Izazvala je zdravstvenu i društvenu katastrofu epskih razmera koja je promenila ne samo tok Peloponeskog rata, već i istoriju antičke Grčke, a samim tim i svetske istorije. Nema sumnje da je značajno oslabila Atinu, doprinela njenom porazu od Spartanaca, i time posredno uzrokovala propast atinske demokratije.
Šest vekova kasnije, 165. godine nove ere, širom Rimskog carstva izbila je misteriozna bolest, po cara Marku Aureliju Antoninu Avgustu nazvana Antoninijeva kuga. Pretpostavlja se da je to bila rana pojava malih boginja, koja je započela među Hunima; Huni su zarazili Nemce, a ovi su bolest preneli Rimljanima, te se Antoninijeva kuga, sa povratkom rimskih trupa, raširila po čitavom Rimskom carstvu. Simptomi su joj bili groznica, grlobolja, dijareja i, kod obolelih koji su poživeli dovoljno dugo, čirevi puni gnoja. Antoninijeva kuga harala je sve do 180. godine, a po Rimsko carstvo je bila je razornija od neprijateljskih hordi. Gotovo da ga je razbila, desetkujući stanovništvo i rimsku vojsku. Tvrdi se da su među oko pet miliona njenih žrtava bili i carevi Marko Aurelije i Lucije Ver. 

Prva bubonska kuga

Nepun vek zatim, oko 250. godine nove ere, Rimsko carstvo je pogodila još jedna pandemija. Bila je to Kiprijanova kuga, nazvana po tadašnjem biskupu Kartagine, ranohrišćanskom piscu koji je u svojim spisima pominjao ovu bolest. O uzročniku Kiprijanove kuge se malo zna, ali se, na osnovu nekih retkih opisa simptoma, pretpostavlja da su to bile velike boginje ili virusna hemoragična groznica slična eboli. Stanovnici ondašnjih gradova bežali su u unutrašnjost kako bi izbegli infekciju, ali su, umesto toga, samo dalje širili bolest. Spekuliše se da je epidemija najverovatnije krenula iz Etiopije, prešla u severnu Afriku, u Egipat, i dalje na sever. Tokom naredna tri veka se ponovo javljala, u više navrata. Godine 444. pogodila je Britaniju i ometala njenu odbranu od Pikta i Škota, zbog čega su Britanci zatražili pomoć od Saksona, koji će nedugo zatim preuzeti kontrolu nad britanskim ostrvom.
Preteča ozloglašene bubonske kuge koja je u srednjem veku usmrtila trećinu svetske populacije, bila je Justinijanova kuga iz 541. godine. Prvo se pojavila u Egiptu, da bi se preko Palestine i Vizantijskog carstva proširila na čitavo Sredozemlje. Uzrokovana bakterijom Yersinia pestis, koju prenose glodari, prva je u nizu od tri pandemije kuge koje su svrstane među najsmrtonosnije biološke događaje u ljudskoj istoriji. Izraz “bubonska” inače potiče od grčke reči bubon, koja označava otečenu limfnu žlezdu, što je jedan od karakterističnih simptoma kuge. Mada je u novije vreme bilo mišljenja da su posledice Justinijanove kuge preuveličane, većina istoričara smatra da je to ipak bila jedna od najsmrtonosnijih pandemija. U nekoliko pojavljivanja, u periodu od šestog do osmog veka, odnela je gotovo trećinu populacije Azije, Severne Afrike, Arapskog poluostrva i Evrope – sve skupa od 30 do 50 miliona ljudi. Ova prva bubonska kuga imala je i katastrofalne ekonomske posledice i promenila je tok istorije Rimskog carstva, poremetivši planove cara Justinijana da ga ponovo ujedini. Takođe joj se pripisuje da je stvorila apokaliptičnu atmosferu koja je pogodovala brzom širenju hrišćanstva.

Lepra u Evropi

Iako se pojavljivala vekovima ranije - na Indijskom potkontinentu još oko 2000. godine pre nove ere - lepra je u pandemijskim razmerama zabeležena u srednjem veku, u Evropi. Ogroman broj žrtava te bolesti zahtevao je izgradnju bolnica isključivo za lepru, kojih je 1200. godine širom Evrope bilo čak oko 19 hiljada.
Bakterijska bolest koja se sporo razvija i uzrokuje kožne promene i telesne deformacije, od 11. do 13. veka širila se duž trgovačkih puteva u Evropi, kao i na mestima u Svetoj zemlji okupiranim od strane evropskih krstaša i hodočasnika. Njena najpoznatija žrtva bio je jerusalimski kralj Balduin IV, "kralj gubavaca", koji je od gube, kako se lepra još naziva, bolovao od detinjstva. Iako je lepra hronično zarazno oboljenje niskog mortaliteta, unakaženje obolelog činilo ju je veoma tegobnom i punom patnje. Ljudi oboleli od lepre – gubavci – ukoliko nisu bili dovoljno bogati da se izoluju u sopstvenim kućama, sklanjani su u takozvane leprozarijume. Van njih, često su bili izopšteni i osuđeni da lutaju putevima noseći znakove i zvona upozorenja, kako im zdravi ljudi ne bi prilazili. Lepra je nazivana i „živom smrću“, jer su njene žrtve tretirane kao da su već mrtve.
Sa izuzetkom Skandinavije, lepra je naglo i iz nepoznatih razloga u Evropi počela da jenjava tokom 13. veka. U Norveškoj je trajala sve do 20. veka, da bi potom nestala. Danas poznata i kao Hansenova bolest, po norveškom lekaru koji je bacil lepre otkrio u 19. veku,  lepra, međutim, nastavlja da pogađa na desetine hiljada ljudi godišnje, i može da bude fatalna ukoliko se ne leči antibioticima.

Crna smrt

Osam vekova po prvoj pojavi bubonske (Justinijanove) kuge, bolest se 1347. godine vratila u Evropu. Zabeležena kao “crna smrt”, za samo četiri godine odnela je oko 200 miliona ljudskih života. Druga bubonska kuga usmrtila je veći procenat stanovništva od bilo kog drugog poznatog događaja. Kako je zapisao jedan hroničar, „jedva da je bilo dovoljno živih koji bi sahranjivali mrtve“. Gradovi su imali stalni zadah ljudskih leševa koji su ostajali na ulicama.
Odgovorna za smrt gotovo jedne trećine ondašnjeg svetskog stanovništva, ova druga po redu velika epidemija bubonske kuge verovatno je započela u Aziji, odakle se trgovačkim karavanima širila ka zapadnoj Evropi. Dospevši na Siciliju 1347. godine, sa zaraženima koji su brodom stigli u luku Mesina, brzo se raširila Evropom. Godine 1348. je stigla do Britanije, odakle se raširila po Skandinaviji i Rusiji. Engleska i Francuska bile su toliko oslabljene pandemijom kuge da su proglasile primirje u ratu koji su međusobno vodile. Takođe, pandemija je drastično izmenila ekonomske okolnosti i demografiju u Britaniji, što je potpuno srušilo njen feudalni društveni sistem. I vikinška populacija na Grenlandu bila je desetkovana, te Vikinzi više nisu imali snage da nastave svoje istraživanje, pa možda i osvajanje američkog kontitenta.
Posle ovog naleta “crne smrti”, britanska prestonica gotovo da nije imala predah od kuge. I tokom tri naredna veka, od 1348. do 1665. godine, u Londonu se zaraza razbuktavala na svakih 20 godina - ukupno 40 puta. Sa svakom novom epidemijom, od kuge je umiralo oko 20 odsto stanovnika Londona. Tek početkom 1500-ih, Engleska je uvela prve zakonske mere izolacije obolelih - kuće pogođene kugom bile su obeležene balama sena, a osobe u čijim je porodicama bilo zaraze na javnim mestima su morale da nose beli štap. Budući da se  verovalo da mačke i psi prenose bolest, ubijeno je na stotine hiljada domaćih životinja.
Poslednja epizoda kuge u toj viševekovnoj seriji bila je Velika londonska kuga iz 1665. godine. Istovremeno, ona je bila jedna od najtežih, i za samo sedam meseci je usmrtila 100.000 stanovnika grada. Sva javna okupljanja bila su zabranjena, a žrtve su prisilno zatvarane u svoje domove kako bi se sprečilo širenje bolesti. Vrhunac tog talasa epidemije dogodio se u jesen 1666. godine, u isto vreme sa još jednom velikom katastrofom – Velikim londonskim požarom.  Kad se vatra, u kojoj srećom nije zabeležen veliki broj ljudskih žrtava, smirila, ispostavilo se da je uništeno oko četiri petine kuća i crkava u Londonu. Ali taj požar je, u neku ruku, i spasao mnoge ljudske živote, budući da su stradali pacovi koji su prenosili kugu, pa je broj umrlih od kuge počeo naglo da opada.

Pustošenje Novog sveta

U doba velikih geografskih otkrića, u 15. i 16. veku, sa dolaskom evropskih osvajača na američki kontinent i Karipska ostrva, pristigle su i zarazne bolesti. Domorodačko stanovništvo koje pre toga nije bilo izloženo oboljenjima poput boginja ili kuge, ubrzo je bilo desetkovano. 
Velike boginje su vekovima bile endemska bolest vezana za Evropu, Aziju i Arapsko poluostrvo, gde su odnosile živote oko 30 odsto obolelih. Ali, stopa smrtnosti u “Starom svetu” bila je bleda senka u poređenju sa razornom moći te bolesti u domorodačkom stanovništvu “Novog sveta”. Autohtoni narodi modernog Meksika i Sjedinjenih Američkih Država imali su nultu prirodni imunitet protiv velikih boginja, i bolest ih je kosila. Po dolasku Kristifora Kolumba, 1492. godine, na ostrvo Hispanjola, domorodački narod Taino brojao je 60.000 ljudi, ali do 1548. godine sveden je na samo 500 pripadnika. Taj katastrifalni scenario ponavljao se širom Amerike. Actečko carstvo, koje je u to vreme imalo populaciju od oko 16 miliona ljudi, veoma je oslabljeno infekcijom velikih boginja 1520. godine. Za samo godinu dana stradalo je 40 odsto actečkog stanovništva, što je nesumnjivo išlo u prilog evropskim kolonizatorima. Štaviše, prema jednom istraživanju iz 2019. godine, stradanje 56 miliona ljudi domorodačke populacije, u 16. i 17. veku, verovatno je uticalo i na klimu na planeti: slobodan rast vegetacije na prethodno obrađivanoj zemlji doveo je do smanjenja ugljen-dioksida u atmosferi, što je imalo efekt hlađenja planete.

Sedam pandemija kolere

U prethodnih dva veka dogodilo se sedam pandemija kolere, bolesti koju putem zagađene vode izaziva akutna crevna infekcija bakterijom Vibrio cholerae. Prva pojava kolere, 1817. godine, iako isprva ograničena, iz Bengala se do 1820. godine proširila čitavom Indijom, usmrtivši na stotine hiljada Indijaca i oko deset hiljada britanskih vojnika koji su tamo bili raspoređeni. Bolest se zatim pandemijski proširila do Kine, Japana, Indonezije (gde joj je samo na ostrvu Java podleglo više od 100.000 ljudi), kao i Kaspijskog mora u Evropi. Budući da je pogodila i britanske vojnike i mornaricu u Indiji, imala je otvoren put i ka evropskim zemljama, i ka Americi.
Prvih šest pandemija kolere kontinuirano se dešavalo u periodu od 1816. do 1923. godine, zahvaljujući trgovini, migracijama i hodočašćima vernika. Kad je o smrtnosti reč, procenjuje se da je u Indiji u prve tri pandemije stradalo više od 15 miliona ljudi, i još 23 miliona u naredne tri pandemije, od 1865. do 1917. godine. U carskoj Rusiji, u istom periodu, od kolere je umrlo više od dva miliona ljudi.
To je, međutim, bilo i vreme velikih naučnih, medicinskih otkrića, pa je dvadesetih godina 20. veka kolera počela da nestaje, sve zahvaljujući primeni antibiotika. Sedma pandemija bolesti dogodila se, posle duže pauze, sedamdesetih godina prošlog veka. Započela je u Indoneziji, 1961. godine, i pandemijski se proširila zahvaljujući savremenom saobraćaju i masovnim migracijama; do 1991. godine zahvatila je 570 hiljada ljudi širom sveta. Uobičajena stopa smrtnosti od kolere, koja je dostizala i 50 odsto, do 1980-ih je redukovana na 10, a do 1990-ih i na manje od tri odsto.
Polovinom 19. veka, dogodila se, pak, treća i poslednja velika pandemija kuge. Raširila se iz kineske provincije Junan, gde je izazivala višestruke epidemije još od 1772. godine. Tokom 1850-ih, zarazna groznica usmrtila je na desetine hiljada kineskih državljana, a krajem 19. veka se proširila i na Hong Kong i Guangdžou, obalske gradove sa velikim pomorskim lukama. Svet je u to vreme već bio dobro saobraćajno povezan, pa se zaraza lako širila planetom - u Bombaj (Indija), Kejptaun (Južna Afrika), Gvajakil (Ekvador), San Francisko (SAD), Sidnej (Australija), Rio de Žaneiro (Brazil)... Brodovima je stigla do Japana, Singapura, Tajvana, kao i do Evrope, pokosivši ukupno oko 12 miliona ljudi.
Najraniji poznati evropski slučajevi kuge zabeleženi su u septembru i oktobru 1896. godine, nakon što su u londonsku luku na Temzi prispeli brodovi iz Bombaja, sa dvojicom zaraženih mornara. Sve skupa, u Evropi su između 1899. i 1947. u 11 zemalja prijavljena 1692 slučaja kuge, sa 457 umrlih, najviše u periodu od 1899. do 1920. godine. Mnogi gradovi - Lisabon, Marsej, Pariz, Pireas i drugi -  doživeli su višestruke epidemije kuge. Zanimljivo je, međutim, da nordijske zemlje, koje su imale zarazne bolesti poput polia i kolere, tokom treće pandemije kuge nisu prijavile nijedan slučaj zaraze. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije (SZO), poslednja pandemija kuge bila je aktivna sve do 1960. godine, kada je broj njenih žrtava širom sveta opao na oko 200 godišnje.

Španska groznica 1918.

Poslednja pandemija u 19. veku, 1889. i 1890. godine, odnela je oko milion ljudskih života. "Azijski (ili ruski) grip", prvo se pojavio u Sibiru i Kazahstanu, pa je preko Moskve stigao do Finske, potom i Poljske, odakle se preselio u ostale delove Evrope. U drugoj godini pandemijskog širenja je prešao okean i zahvatio Severnu Ameriku, a potom i Afriku.
“Ruski grip” je bio jedna od prvih epidemija gripa koja se pojavila u periodu naglog razvoja bakteriologije, i prva epidemija široko komentarisana u dnevnoj štampi, koja se tada intenzivno razvijala. Dnevne novine u Poznanju, poljskom gradu koji je tada bio pod pruskom vlašću, imale su veliku ulogu u informisanju o epidemiji. Novinski izveštaji nisu se odnosili samo na lokalno širenje bolesti, već su pisali i o situaciji u drugim velikim evropskim gradovima poput Pariza, Londona, Beča i Berlina. Osim podataka o tome gde se i kad bolest pojavila, u novinskim izveštajima bilo je i opisa simptoma, metoda lečenja, podataka o morbiditetu i smrtnosti, oboljevanju javnih ličnosti, aktivnostima javnih vlasti, i uticaju epidemije na svakodnevni život.

Prva pandemija gripa u 20. veku pridružiće se, međutim, najvećim zdravstvenim katastrofama u ljudskoj istoriji. U jesen 1918. godine, kad je Prvi svetski rat (Veliki rat) ulazio u završnicu i kad je mir već bio na horizontu, ljudi su počeli da oboljevaju od naizgled obične prehlade. Ali, grip koji se te sezone istovremeno pojavio u različitim delovima sveta – nazvan “španskim” po tome što su o njemu prvi izveštaji stigli iz Madrida - pretvorio se u jednu od najsmrtonosnijih pandemija u istoriji. Tokom 1918. i 1919. godine od njega je umrlo između 40 i 50 miliona ljudi. U tri pandemijska talasa tokom te dve godine, odneo je više ljudskih života od Velikog rata. Njegove posledice bile su posebno teške zbog toga što je najteže pogađao mlađu odraslu populaciju, ljude starosti od 20 do 40 godina. Oboleli su umirali brzo i bolno, razorenih pluća i gušeći se, a bilo ih je toliko da leševi danima nisu mogli da budu uklonjeni iz kuća. Gradovi su donosili zakonske mere koje su zahtevale da se na javnim mestima nose maske na licu, ali virus je i tu barijeru pobeđivao. Pandemija je obišla svet, zahvativši severnu Ameriku, Evropu, Aziju, Afriku, Brazil i južni Pacifik. Veliki rat je svojim masovnim kretanjem vojski, i brodovima, verovatno pomogao u njenom brzom širenju. Kraj rata, novembra 1918. godine, i masovna okupljanja na proslavama Dana primirja, omogućila su da se grip vrati u još jednom talasu, dovodeći do potpune katastrofe sa stanovišta javnog zdravlja. Milioni ljudi su se zarazili, i još na hiljade ih je umiralo.
Poreklo soja virusa gripa koji je 1918. izazvao “špansku groznicu” nije sasvim poznato. Smatra se da je nastao u Kini, retkom genetskom mutacijom virusa gripa do potpuno novog virusa za koji nigde na planeti nije postojao kolektivni imunitet. Ustanovljeno je, u međuvremenu, da je reč o virusu gripa H1N1, za koji je dokazano da je sa svinje prešao na čoveka. Na osnovu toga, može da se smatra prvim sojem virusa svinjskog gripa koji se pandemijski javio i u novije vreme, 2009. godine, ali u znatno blažoj formi.

HIV i AIDS

Pandemija gripa 1957/1958. godine bila je druga velika pandemija gripa u 20. veku. Sa epicentrom u Singapuru, “azijski grip” identifkovan je u februaru 1957, nakon čega se proširio na mnoge zemlje širom sveta i odneo gotovo dva miliona ljudskih života.
Izbijanje epidemije uzrokovao je virus gripa A H2N2, koji potiče iz sojeva ptičjeg gripa. Šezdesetih godina prošlog veka, humani soj H2N2 trpeo je niz manjih genetskih modifikacija, proizvodeći periodične epidemije. Posle 10 godina evolucije, virus gripa iz 1957. je nestao, ali ga je zamenio mutirani podtip gripa A, H3N2, koji je prouzrokovao pandemiju gripa 1968. godine (hongkonški grip).
U prvim mesecima pandemije gripa 1957. godine, virus se proširio Kinom i okolnim regionima. Sredinom leta stigao je do SAD, gde se u početku činilo da je zarazio relativno mali broj ljudi. Nekoliko meseci kasnije prijavljeni su mnogi slučajevi zaraze, naročito kod male dece, starih i trudnica, što je bio rezultat drugog pandemijskog talasa bolesti na Severnoj hemisferi, u novembru 1957. Azijski grip je tad već stigao i u Veliku Britaniju, gde je do decembra zabeleženo oko 3.500 smrtnih slučajeva. Drugi talas pandemije je sveukupno bio poražavajući – prouzrokovao je oko 1,1 milion smrtnih slučajeva na globalnom nivou, pri čemu je samo u SAD umrlo 116.000 ljudi. Ova pandemija savladana je efikasnom vakcinom.
Početkom devedesetih godina prošlog veka, svet zahvata još jedna pandemija. Ona traje i danas, ali tada, u junu 1981. godine kad su američki Centri za kontrolu bolesti (CDC) prijavili pet slučajeva Pneumocystis carinii pneumonije kod mladih homoseksualnih muškaraca u Los Anđelesu, mali broj stručnjaka je posumnjao da je u najavi pandemija AIDS-a. Godine 1983, retrovirus koji je kasnije nazvan virusom humane imunodeficijencije (HIV), izolovan je kod jednog pacijenta sa AIDS (eng. Acquired ImmunoDeficiency Syndrome), ili SIDA (franc. Syndrome d'immunodéficience acquise), to jest sindromom stečenog gubitka imuniteta. Reč je o hroničnom, potencijalno životno opasnom stanju koje izaziva HIV. Oštećujući imuni sistem zaražene osobe, taj virus ometa sposobnost tela da se bori protiv infekcija i bolesti, a sa osobe na osobu se prenosi telesnim tečnostima (krvlju, spermom, vaginalnom i rektalnom tečnošću, kao i majčinim mlekom.
U proteklih četiri deceniji, HIV-om je u svetu zaraženo 75 miliona ljudi, a od AIDS ih je umrlo oko 32 miliona. Više od 40 procenata novih infekcija kod odraslih javlja se kod mladih ljudi u starosnoj dobi od 15 do 24 godine. Na globalnom nivou, krajem 2018. je zabeleženo 37,9 miliona ljudi koji žive sa HIV – ili 0,8 odsto odraslih osoba starosti od 15 do 49 godina - ali se teret epidemije i dalje značajno razlikuje od zemlje do zemlje, to jest regiona. Afrička regija i dalje je najteže pogođena, sa gotovo svakom 25. odraslom osobom (3,9 odsto populacije) koja živi sa HIV, i gde je više od dve trećine ukupno globalno zaraženih tim virusom.
Efikasna prevencija i lečenje HIV infekcije antiretrovirusnom terapijom (ART) sada su dostupni čak i u zemljama sa ograničenim resursima. Bez obzira na to, potrebni su sveobuhvatni programi kako bi se došlo do svih ljudi kojima je potrebno lečenje, i kako bi se sprečio prenos novih infekcija.

21. vek: SARS
 
Prvu pandemiju u 21. veku izazvala je bolest koja je u Aziji već popularizovala nošenje hirurških maski na ulici. Izbijanje teškog akutnog respiratornog sindroma, SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome), te 2003. godine je, naime, uplašilo svet brzim širenjem sa kontinenta na kontinent. Među 8.096 zaraženih, smrtnost je bila čak oko 10 odsto (774 umrlih), uz razarajuće efekte po lokalne i regionalne ekonomije. Tri laboratorije - u Hong Kongu, Nemačkoj i SAD - gotovo su istovremeno izolovale naizgled nov koronavirus, kao uzrok SARS. Vjeruje se, pritom, da je virus potekao od slepih miševa, da se proširio na mačke, a onda i na ljude u Kini, i potom još 26 drugih zemalja. Bolest se prenosila kapljično, kijanjem i kašljanjem, a pratili su je respiratorni problemi, suv kašalj, visoka temperatura i bolovi u glavi i telu.
Svetska zdravstvena organizacija brzo je prepoznala potencijal za globalno širenje SARS, pa je izdala preporuke za kontrolu epidemije i sprečavanje njenog širenja. Neke od važnih lekcija iz borbe sa tom bolešću jesu informisanje u realnom vremenu o brzoširećoj epidemiji, stalno ažuriranje registra zaraženih, kontrola međunarodnih putnika, kao i primena kućnog karantina. Karantin se pokazao kao vrlo efikasna mera, i do jula 2003. virus je nestao i više se nije pojavio. Lekcije iz borbe sa SARS kasnije su korišćene i za kontrolu pandemije svinjskog gripa, kao i epidemija ebole i zika.

Svinjski grip

Nepunih 100 godina po pandemiji zloglasne španske groznice iz 1918. godine, izazvane virusom H1N1, jedan soj istog patogena je 2009. godine opet doveo do pandemije koja je potrajala oko 20 meseci. Prvi put opisan u aprilu te godine, novi soj H1N1, koji je bio rezultat prethodnog trostrukog rekombinovanja virusa ptičjeg, svinjskog i humanog gripa, dodatno kombinovanog sa virusom evroazijskog svinjskog gripa, uzrokovao je oboljenje nazvano "svinjskim gripom". Izvorište njegove pandemije 2009. godine bile su svinje iz vrlo male regije u centralnom Meksiku, o čemu je u časopisu eLife izvestio istraživački tim njujorške bolnice Maunt Sinaj. Tim povodom je bilo istaknuto da je to prvi put u istoriji da se poreklo virusa neke pandemije tako precizno locira.
Broj potvrđenih slučajeva zaraze svinjskim gripom širom sveta bio je oko 1,6 miliona. Neka istraživanja, međutim, procenjuju da bi stvarni broj mogao da bude od 700 miliona do 1,4 milijarde ljudi - ili 11 do 21 odsto ukupne populacije od 6,8 milijardi ljudi u to vreme. Broj zvanično potvrđenih smrtnih slučajeva bio je 18.449, ali ima procena po kojima je stvarni broj umrlih od svinjskog gripa zapravo oko 284 hiljade. Studija rađena odmah po prestanku epidemije, na jesen 2010. godine, pokazala je, međutim, da rizik od ozbiljnih komplikacija koje su posledica gripa H1N1 nije bio veći od rizika godišnjeg sezonskog gripa. Poređenja radi, SZO procenjuje da od sezonskog gripa godišnje umre od 250 hiljada do pola miliona ljudi.

Priredila: G. Tomljenović

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"