MIKOLOGIJA

Ibrahim Hadžić

Posle tri decenije...

MDS - šta je to?

Pre tridesetak godina, na samom pragu osnivanja Mikološkog društva Srbije, gljivaru koji je hteo da unapredi svoje znanje koristeći stranu stručnu literaturu, takozvane vodiče za branje gljiva jer, u to vreme, u Srbiji osim publikacije Ishrana u prirodi (1977) sa odeljkom o gljivama, koji je napisao mikolog Vojteh Lindtner i knjige Gljive Jugoslavije (1979) koju je napisao mikolog Ivan Foht - druge gljivarske literature nije bilo. Korisnici tih publikacija sretali su sa golemom nepoznanicom koja im je zvučala nenormalno, možda još jače - diskriminatorski. Naime, dostupnim stranim vodičima u predgovorima davane su mape rasprostranjenja određenih vrsta na teritoriji Evrope; ali, na granicama ondašnje Jugoslavije, taj trag se gubio. Teritorija BiH, Crne Gore, Srbije i Makedonijem bila je bez ikakvih simbola. Slovenija i Hrvatska su tu i tamo bile blago osenčene. Kako je moguće da gljive ne prelaze administrativne granice, pitali su se mladi gljivari, imajući u rukama, a i korpama, brojne primere raznih vrsta gljiva koje su i te kako demantovale tu nelogičnu činjenicu.

Ova misterija brzo je bila odgonetnuta: na pomenutim belim prostorima nije bilo, ili vrlo retko je bilo, mikologa koji bi izveštavali „Evropu i ostali svet“ o vrstama koje rastu i kod nas.
Sa osnivanjem Mikološkog društva Srbije 1992. godine, sa članstvom koje su sačinjavali amateri i profesionalci mikolozi, negativna situacija  se menja. Društvo je počelo da nastupa pod pokroviteljstvom Prirodnjačkog muzeja u Beogradu, što je delovalo vrlo podsticajna na članstvo.

Kao prvo, počela je inventarizacija vrsta gljiva pronađenih na teritoriji Srbije. Na mapama naše teritorije unosili su se nalazi ne samo čestih i uobičajenih nego i vrlo retkih vrsta gljiva, ponekada i retkih za Balkan, pa i Evropu. Od početnih stotinak vrsta danas se ta brojka kreće i do dve hiljade.
Pronalazak novih vrsta za Srbiju pratili su brojni članci publikovani u raznim novinama i magazinima kao i u Mikološkom biltenu i časopisu Svet gljiva koji su delovali pri Mikološkom društvu Srbije.
Zapaženi su nastupi gljivara na radiju i televiziji, koji su popularisali gljive. Sve se češće organizuju izložbe gljiva širom Srbije a, kao kruna svega, počele su da se pišu i štampaju knjige-vodiči na temu gljiva. Prva knjiga na srpskom jeziku koja predstavlja domaće terene bila je knjiga Gljivarska početnica koja se pojavila1995. godine. Sledeća gljivarska knjiga Drugi gljivarski korak (2002), donela je brojne novine i saznanja, po čemu podseća na skromnu gljivarsku ekciklopediju. Autor obe knjige je potpisnik ovog teksta.
Tu je i knjiga Mirjane Davidović Gljive – blago naših krajeva (2007), kao i vrlo obiman vodič za branje gljiva Branislava Uzelca Gljive zapadnog Balkana (2009).
Nakon pomenutih opštih knjiga o gljivama, nedavno su se pojavile dve monografske studije koje predstavljaju esenciju saznanja o određenim rodovima: Rod Amanita u Srbiji (2013) Nebojše Lukića i Zvezdače Srbije i Crne Gore (2016) Jelene Vukojević i Ibrahima Hadžića.
Ovom prilikom treba istaći da u proteklom periodu nije zabeležen uspon samo u razvoju gljivarstva u okrilju Mikološkog društva Srbije, već i u razvoju mikologije u Srbiji generalno. Od par mikologa osamdesetih godina prošlog veka danas se mikologijom, sa različitih aspekata, uspešno bave desetine istraživača i njihov broj stalno raste. O uspešnosti njihovog rada svedoče brojni publikovani naučni radovi, svetski priznati i citirani, međunarodne i domaće monografije i udžbenička literatura, kao i brojni nacionalni i međunarodni projekti. Povećano interesovanje mladih za gljive ogleda se u brojnim odbranjenim magistarskim tezama i doktorskim disertacijama iz mikologije. Danas se slobodno može kazati da mikologija u Srbiji postaje naučna disciplina koja se progresivno razvija i doprinosi povećanju opšteg fonda znanja iz ove oblasti i zauzima značajno mesto u međunarodnim naučnim okvirima.

Takođe, za protekle tri decenije, od „buđenja“ interesovanja za gljive, u Srbiji je osnovano 26 gljivarskih društava.
Informacija o razvoju gljivarstva i mikologije u Srbiji ne bi bila kompletna ako ne pomenemo i razvoj kultivisanih vrsta gljiva u Srbiji. Pre tridesetak godina, na pijacama, i to u malom broju gradova u Srbiji, mogli su se kupiti uzgajani šampinjoni (ređe bukovače), po enormno visokim cenama, ravnim cenama telećeg mesa. No, ova industrijska prehrambena grana, poslednjih godina, paralelno uz razvoj mikologije i porasta broja diplomiranih mikologa, ide krupnim kracima napred. U Srbiji se podižu brojna mala i velika uzgajališta gljiva. Danas se, uz zdravu konkurenciju, skoro na svim gradskim pijacama i u prehrambenim radnjama mogu kupiti po primerenim cenama uzgajani šampinjoni (Agaricus bisporus i A. blazeii), bukovače i brestovače (Pleurotus ostreatus, P. cornucopiae), shii-take (Lentinus edodes), slamnatica (Stropharia rugoso-annulata) i lekovita hrastova sjajnica (Ganoderma lucidum).

Kažimo nešto i o „dijamantima gljiva“ tartufima, koji su otkriveni na pojedinim područjima u Srbiji nakon osnivanja MDS. Na fotografiji je Tuber brumale, otkriven u centru Beograda, u Botaničkoj bašti.

I evo jednog izuzetno vrednog poduhvata koji se tiče mikologije uopšte: Zavod za zaštitu prirode i životne sredine, JP Srbija šume i JP Ada Ciganlija, na inicijativu Mikološkog društa Srbije, a na osnovu podataka nakon višegodišnjeg istraživanja gljiva na rečnom ostrvu - kupalištu - Adi Ciganliji, donelo je odluku da se gornji deo ostrva na kojem su u proteklom periodu pronađene retke i vrlo zanimljive vrste gljiva, proglasi zaštićenom zonom prirode III stepena. Ova zajednička inicijativa predstavlja jedinstven primer u svetskim razmerama, što Srbiju svrstava u red zemalja koje mikologiji i gljivama posvećuje dostojnu pažnju.

Ibrahim Hadžić

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"