VELIKI IZUMI ČOVEČANSTVA

VATRA i LASER

VATRA
Svetlost i toplina života

Vatra je prirodna pojava koja prati neke hemijske procese, posebno burnu oksidaciju organskih tvari, pri kojoj nastaju toplota i svetlost. Vatra je vidljiva hemijska reakcija i brz, samoodrživ oblik oksidacije tokom kojeg gorivo emituje užareni gas u obliku svetlećeg plamena.
Vatra je bila jedan od ključnih elemenata u evoluciji čoveka. Jedna je od prednosti (poput izrade i upotrebe oruđa i govora) koje su ljudima omogućile preživljavanje u različitim životnim uslovima. Pružala je toplotu, zaštitu od divljih životinja, promenu načina ishrane...
Pretpostavlja se da je vatra poznata približno 300.000 godina. U početku su se ljudi služili vatrom koja je nastala prirodno (udarom groma, iz vulkana, spontanim trenjem ili šumskim požarom), a posle su je sami pokretali, verovatno trljanjem suvarka o suvarak ili izbijanjem iskre pomoću kremena i kresiva.
U staroj Kini, Grčkoj i Peruu upotrebljavana su ogledala pomoću kojih se, refleksijom i koncentrisanjem Sunčevih zraka, palila vatra. Prema legendama australijskih plemena, do vatre se dolazi odlaskom u podzemlje, ili ona nastaje u borbi sa zmijama (štap kojim se ubijaju zmije puca i iz njega izbija vatra). Na sličan način nastaje vatra i u persijskom mitu: junak gađa zmiju i, pošto je promaši, kamenom udara o stenu i nastaje prva vatra. Prometej buktinjom prenosi vatru sa Sunčevih zraka na zemlju.
Svaka vrsta vatre, unutar mitološkog i religioznog verovanja neke zajednice, ima svog boga i ognjište. U svetu magije, vatra je pročišćavajući element a održavanje i prenošenje vatre sačuvalo se od prastaroga kulta ognjišta do modernih Olimpijskih igara.
Simbol vatre zauzima jedno od najistaknutijih mesta u ljudskoj simbolici i povezan je sa najvažnijim trenucima opstanka (rođenjem, ljubavlju i smrću). Ponovno rađanje iz pepela, žarka ljubav i plamen ljubavi pa i propasti govore o privlačnosti i užasu koje taj fenomen sadrži. Koliko je god teško bilo doći do vatre, još ju je teže bilo održavati. Stoga je održavanje vatre bila jedna od najvažnijih dužnosti staroga sveta, tradicionalnih društava i religioznih pokreta.U staroj Grčkoj je mesto gde se čuvala večna vatra bilo središte društvenog života. Prema verovanju antičkog sveta i mnogih tradicionalnih kultura, duša je sastavljena od vatre. Aristotel je čak smatrao da je Zevs ime za nebesku vatru.

LASER
Sveprisutna tehnologija zraka

Laser je uređaj koja emituje svetlost putem optičkog pojačanja a na osnovu stimulativne emisije elektromagnetnog zračenja. Teorijske osnove za pojavu lasera postavio je nemački fizičar Maks Plank 1900, koji proučavao odnos između energije i učestalosti zračenja. Apsorpcija i emitovnje energije se, po njemu, može vršiti „u komadima“, odnosno kvantima. Plankova teorija je podstakla Alberta Ajnštaja da napiše naučni rad u kojem je zastupao tezu da svetlo takođe emituje energiju po istom principu, doduše u kvantnim česticama.
Ajnštajnovo otkriće je postavilo temelje za stvaranje lasera. On je utvrdio koeficijente verovatnoće za apsorpciju i spontanu emisiju zračenja, uključujući svetlost. Još 1917. godine Ajnštajn je istakao da elektroni mogu biti podsticani da emituju svetlost određene talasne dužine. Ruski naučnik Valentin Fabrikant utvrdio  je princip pojačavanja elektromagnetnog zračenja a američki fizičar Vilis Lem okrio je 1947, u emisionom spektru atoma vodonika, stimulativnu emisiju.
Uporedo sa laserima razvijao se i metod stvaranja trodimenzionalnih slika, holografija koji će u punoj meri dobiti na značaju razvojem lasera. Ajnštajnova dostignuća su primenjena 1954. godine pojavom masera. Tim američkih fizičara, predvođenih Čarlsom Taunsom, uspeo je da načini napravu koja je pojačavala i proizvodila elektromagnetno zračenje u mikrotalasnom delu elektromagnetnog spektra. Amonia maser je zračio na talasnoj dužini od oko 1 cm i proizvodio deset nanovata snage. Uporedo sa Taunsom, radio je i američki fizičar Gordon Guld, koji je uključio rezonator koji će postati deo lasera. Na sličnu ideju u Sovjetskom Savezu došao je fizičar Aleksandar Prohorov.
Ubrzo je uledila decenije borbe na sudu između Taunsa i Gulda oko toga ko je pronašao laser. Akteri su pokojni, ali do danas nije razrešno ko je prvi smislio čitav koncept. U Sovjetskom Savezu je fizičar Nikolaj Basov unapredio metod „pumpanja“, odnosno prenošenje energije iz spoljašnjeg izvora, što je omogućilo održavanja laserskog zraka.
Prvi praktični laser napravio je američki inženjer Teodor Maiman, 1960. godine. Ubrzo je nastala i sprava sa kontinuiranim zrakom. Nedugo zatim, laser je prvi put upotrebljen u medicini.

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"