EGZOTIČNI NARODI
Oliver Klajn
Kanaci
Klanovi sa kultom predaka
 Nova Kaledonija je arhipelag u Melaneziji, danas pod upravom Francuske. Smatra se da je drevni narod Lapita začetnik naseljavanja na ovoj ostrvskoj teritoriji. Civilizacija davnašnjih predaka stanovnika bila je na vrhuncu od 16. do 5. veka p.n.e. Čuveni britanski istraživač Džejms Kuk bio je prvi čovek iz Evrope koji je ugledao arhipelag.
U 19. veku među lokalnim stanovništvom vladao je kanibalizam. Sredinom tog stoleća Nova Kaledonija postala je francuska kolonija. Sto godina kasnije svi žitelji dobili su pravo na francusko državljanstvo.
Oko 40 procenata stanovništva čini narod Kanaka, koji su starosedeoci arhipelaga. Uz njih su, među brojnim narodima koji danas žive na ovim ostrvima, najzastupljeniji potomci evropskih naseljenika, u najvećoj meri Francuza. Ogromna većina tamošnjih ljudi govori francuski jezik. Ukupan broj Kanaka u domovini je oko 105.000, uz manju dijasporu u Francuskoj.
Naziv naroda je egzonim, tj. ime koje ne potiče od same etničke zajednice. Posredi je havajska reč koja označava običnog čoveka. Brojne razlike među Kanacima uslovile su da kod urođenika nije bilo jedinstvenog etničkog naziva, sve do pojave Evropljana. Sa njihovom dolaskom u Novu Kaledoniju, nastao je niz problema za domaće stanovništvo, što je za ishod imalo teška stanja počev od prisilnog rada van domovine do pojava raznih bolesti.
Život Kanaka dodatno je otežavala činjenica da je Francuska slala tamo svoje zatvorenike, koji su se mahom trajno naselili na ostrvima. To je izazvalo veliki ustanak 1878, tokom kojeg je živote izgubilo oko dvesta Francuza i oko hiljadu starosedelaca. Do slične pobune došlo je četiri decenije kasnije.Tenzije su konačno ublažene sporazumom iz Numee, koja je inače prestonica Nove Kaledonije.
Ovim dogovorom između vodeće političke organizacije Kanaka i francuskih vlasti garantuju se znatno veća ovlašćenja starosedeocima u odnosu na kolonijalnu silu. Krajem prošle godine održan je referendum za nezavisnost na kojem je većina (56 %) glasala da se očuva trenutno stanje.
Poglavičina koliba |
Zbrka sa jezicima
Nepostojanje jedinstvenog jezika otežava komunikaciju među Kanacima pa im je francuski službeni jezik. Na malom prostoru govori se čak 28 kanačkih jezika koji su međusobno nerazumljivi! Samo jedan od njih - fagauvea - pripada polinežanskoj jezičkoj porodici, što je posledica dolaska Polinežana na ostrvo Ouvea, pre više vekova. Ostalih 27 potpadaju pod austronezijske jezike koji su rasprostranjeni na vrlo širokom prostranstvu. Njihov ogranak su okeanijski jezici, čiji su deo skoro svi kanački dijalekti. Najviše govornika na arhipelagu ima drehu, koji se izučava u srednjoj školi i na univerzitetu. Nekoliko hiljada ljudi govori negone, kanala, paici i ajie. Pisane građe ima malo pošto se, do pojave Evropljana, sve prenosilo usmeno, s kolena na koleno. Od 2007. godine postoji Kanačkajezička akademija, čija je uloga da standardizuje svaki od jezika, da izdaje rečnike i osmisli pravopis, odnosno ortografiju.
Najstariji brat
Osnovna ćelija društva je klan. Između pesedeset i nekoliko stotina ljudi, koji imaju zajedničkog pretka, čine jedan klan. Vremenom, njihova organizacija postala je fluidna pa članstvo može da prelazi iz jedne u drugu grupaciju ove vrste. Vodeća ličnost se naziva najstariji brat i on ima ovlašćenja da razrešava unutrašnje sukobe. Postoji i pojava udruživanja više klanova u okruge kojima upravlja poglavica.
Što se tiče raspodele obaveza, muškarcima je prepušten javni život a ženama porodične obaveze i domaćinstvo. Muški rod se bavi odnosima među klanovima i nabavkom hrane za zajednicu dok lepši pol vodi brigu o svakodnevnim kućnim poslovima. Dečaci žive u nekoj vrsti internata i stiču obrazovanje o tome kakva je njihova uloga u široj zajednici a devojčice ostaju sa svojom porodicom do udaje i obučavaju se za kućne poslove.
Međusobne odnose određuje krvno srodstvo, položaj u klanu i starosno doba. Stari ljudi uživaju veliko poštovanje. Prilikom zajedničkih obroka, prvo bivaju posluženi vremešni članovi domaćinstva bez obzira na pol a imaju i vodeću ulogu prilikom raznih aktivnosti i ceremonija.
levo: Umetnost Kanaka sa drvenom skulpturom heroja / desno: Kanačka skulptura |
Vera igra značajnu ulogu u životu ovog naroda. Iako su mahom prihvatili hrišćanstvo, tradicionalna religija se ispoljava kroz verovanje u prisustvo predaka koje odražavaju različiti totemi. Svaki klan ima zaštitnika magije koji treba da odagna zle sile.
Obredi prizivanja predaka se odvijaju individualno. Po tradicionalnim verovanjima, more je svetinja - Kanake odlikuje visoka svest o potrebi očuvanja živog sveta u njemu.
Muzika ima važnu funkciju u životu tih ljudi; od instrumenata imaju, pored ostalih, jednu vrstu drombulja, obou od stabljika bambusa, flautu koja se svira tako što se usmerava protok vazduha nasuprot oštroj ivici gornjeg kraja cevi i kleptuše koje se nose oko nogu. Prevashodna uloga pevanja, sviranja i igranja je ceremonijalno udvaranje, tugovanja ili uvođenja pojedinca u klan. Plesovima se, pored ostalog, šalje poruka precima. Obojeni plesači tom prilikom nose drvene maske ukrašene lišćem, perjem i korom.
Drvene skulpture su vrlo rasprostranjene i ta umetnost dobija sve veći zamah. Pored strele, na kućama su česte predstave drevnih božanstava, zmija, kornjača i različiti ratnički štapovi.
Nacionalno jelo Kanaka se naziva bunja. Reč je o naseckanom povrću, pomešanom sa kokosovim mlekom i svinjetinom, piletinom ili plodovima mora. Na kraju se sve umota u lišće od banana i skuva u zemljanoj peći.
Oliver Klajn
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
