TEMA BROJA

Oliver Klajn

Arktik/Antarktik - Kineska i japanska istraživanja

“Snežni zmaj” na polu

Pre tri decenije, u Šangaju je osnovan Polarni istraživački institut Kine. Godine 1993. napravljen je teretni brod „Suelong“, po narudžbini instituta, kojem je ubrzo promenjena namena i pretvoren je u istraživački ledolomac. Dugačak je 167 m, ukupne mase preko 21.000 t. U stanju je da lomi led velike debljine. Na kineskom jeziku, „Suelong“ znači: snežni zmaj.

Od velike važnosti za misije na polovima je navigacioni sistem koji poseduje ovo plovilo, osposobljeno i za praćenje vremenskih prilika. Na to se nadovezuju sedam laboratorija površine preko 200 m² i centar za obradu podataka, laboratorije za biologiju i hemiju mora, za geologiju. Na “Suelongu“ u funkciji su dve vrste čekrka, specijalne prostorije za gajenje biljaka i skladištenje uzoraka na niskim temperaturama.
Sredinom devedesetih godina prošlog veka, obavljeni su prvi radovi u šangajskom brodogradilištu „Hudong-Žonghua“ da bi se sprovela transformacija broda za istraživanje oba pola. Tokom 2007. i 2013. godine ledolomac je dodatno usavršen. Na ovom plovilu može da radi oko 130 naučnika, mada stalnu posadu čine 34 čoveka. Na jedinom kineskom istraživačkom ledolomcu je i ruski helikopeter „kamov ka-32“. Poseduje i jednu vrstu podvodnog robota.

Stanica bez ljudi

Krajem septembra prošle godine, okončan je deveti istraživački pohod na Arktik. Nakon nešto više od dva meseca „Suelong“ se vratio u Šangaj. Istraživanja su obavljana u Beringovom i Čuhotskom moru, Kanadskom basenu i središnjim delovima Severnog ledenog okeana. Izvršena je provera 98 morskih i istraživačkih stanica, proučavane su topografske odlike morskog dna, okolina i ekološke karakteristike morskog područja, ribe i led.
Po prvi put, Kina je postavila postrojenja bez ljudi. To podrazumeva podvodno plovilo koje je robotizovano i istraživačku stanicu u kojoj nema čoveka. Stanica omogućava kineskim naučnicima da prate nastanak i razvoj morskog leda, da mere temperature ledenih slojeva i rast, odnosno promene debljine leda. Takođe, izučava okeanske struje ispod leda, Sunčevu radijaciju i atmosferu. Prvi put je korišćen i balon od 750 gr koji je u stanju da dosegne visinu od 30 km. Za proučavanje atmosfere, upotrebljen je laserski radar. Primenjena je i bušilica za led koja ne zagađuje okolinu.
„Suelong“ je, tokom ove plovidbe, prešao preko 23.000 km, od čega skoro trećina otpada na ledene oblasti.

Helikopterom na sam Severni pol

Prva misija vodama Severnog ledenog okeana obavljena je 1999. godine. Tada su ušli nenajavljeni u teritorijalne vode Kanade, što je moglo da izazove međunarodni incident. Sledeća ekspedicija na Arktik obavljena je četiri godine kasnije. Tokom četvrte misije na Arktik 2010. godine, obavljeno je složeno ispitivanje preko 130 stanica, stiglo se do najudaljenije tačke na severu u istoriji Kine, dosegnuta geografska širina je bila 88,22 stepena a dužina177,2 stepena, prikupljeno je neverovatnih osam miliona grupisanih podataka, vršena su atmosferska merenja, proučavanje okeana i ekoloških osobina arktičkog područja, korišćen je metod  daljinske detekcije iz vazduha a podaci su dobijani i uz pomoć bova.
Prikupljen je veći broj bioloških i vodenih uzoraka. Povrh svega, uzeta su 192 uzorka ledene kore. Pri kraju misije, grupa kineskih istraživača je, zahvaljujući helikopteru “ka-32”, stigla na sam Severni pol. Tamo su sakupljeni uzorci morskog leda i vode, vršena su osmatranja terena. Nova dostignuća ostvarena su dve godine kasnije kada je realizovano peto putovanje u region Arktika.

Potraga za metanom

Ne treba ispustiti iz vida ekonomski značaj ovih misija jer je reč o području bogatom naftom i gasom a koje povezuje okeane. Ploveći pokraj ruske obale, „Suelong“ je stigao i na Island. U toj državi su se zadržali četiri dana, učestvujući u naučnim sipmozijumima sa islandskim kolegama. Pritom su se susreli sa znatno manje leda nego što su očekivali.
Nakon toga, brod je plovio pored arhipelaga Svalbard, u Severnom ledenom okeanu. Reč je o bitnom poduhvatu jer je posredi prvo kinesko plovilo koje je prešlo taj okean. Malo je falilo da „Suelong“ stigne do samog Severnog pola ali je led predstavljao nepremostivu prepreku. Stručnjaci iz najmnogoljudnije zemlje zainteresovani su za fenomen globalnog zagrevanja,  odnosno njegove porazne efekte na ljude i životinje oko okeana.
Tokom pete ekspedicije, 2012. godine, ponovo je instalirana automatska meteorološka stanica, praćena je turbulencija okeana a tragalo se i za metanom na Arktiku. Vršena su i geofizička istraživanja. Na najvećem ostrvu Svalbardu, Špicbergenu, deluje stanica „Žuta reka“. Ovu trajnu ispostavu Kinezi su napravili 2003. godine. Koristi se takozvana višestruka monohromatska CCD tehnologija za digitalne fotografije pomoću koje se promatra polarna svetlost, to jest Aurora borealis. Posebnom kamerom može da se obuhvati čitavo nebo. Sa te stanice se vrše atmosferska istraživanja, ali i praćenje mikroorganizama u morskom ledu i u  lednicima.

Sporno ostrvo - istraživačko središte

Prvu istraživačku stanicu na Antarktiku Kinezi su pokrenuli 1985. godine. Ostrvo King Džordž, oko koga se spori više država, poznato je u svetu kao istraživačko središte. Tamo je stanica „Veliki zid”. Zimi u njoj radi 14 istraživača a leti ih bude do 40! Četiri godina kasnije, u brdima oko zaliva Pridz, na Antarktiku, formirana je stanica „Žongšan“ koju svake godine obilazi i snabdeva „Suelong“. U njoj se vrše geološka, atmosferska, morska i glaciološka istraživanja - čak 60 ljudi mogu da obavljaju određena istraživanja u ispostavi „Žongšan“.
Najjužnija kineska stanica je „Kunlun“, najviša baza na Antarktiku, na nadmorskoj visini od preko 4000 m. „Kunlun“ se nalazi na području gde je uobičajena temperatura -80 stepeni. Istraživačka baza je otvorena  2009. godine. Na njoj je teleskop „antarktika šmit“. Optički instumenti su produkt zajedničkog delovanja Pekinške astronomske opservatorije i jedne američke istraživačke ustanove. Teleskop treba da pomogne u osmatranju egzoplaneta i pronalaženju supernovih. Planira se instalacija još dva instrumenta.

Naredne godine  bi trebalo da počen sa radom infracrveni optički teleskop koji prati planete slične Zemlji. Naziv mu je „kunlunski teleskop za istraživanje mračnog kosmosa“. Pored ostalog, u „Kunlunu“ se proučava duboka kora u glečerima a vrše se i magnetna istraživanja Zemlje i proveravaju podaci sa satelita. Ova baza je u blizini Kupole A, najviše ledene formacije Antarktika.
Poslednja od četiri kineske antarktičke stanice je „Taišan“ koja je počela sa radom pre četiri godine. Ona ima ulogu, pored ostalog, da povezuje stanice „Žongšan“ i „Kunlun“, od kojih je udaljena preko 500 km. „Taišan“ pokriva 590 m². Tu tokom leta boravi po 20 istraživača. Nalazi se u delu Antarktika koji se zove Zemlja princeze Elizabete, na koju pravo polaže Australija.
Ove godine bi trebalo da otpočne sa plovidbom „Suelong 2“, kao nastavljač ranije verzije ledolomca. Biće u stanju da uništava led debljine do 1,5 m, i i da radi na temperaturama do -30 stepeni. Brod je osmislila jedna kompanija iz Finske pošto je prvobitna varijanta ledolomca  „Suelong“ nedavno udarila u ledeni breg, na Amundsenovom moru, kod zapadnog Antarktika;  srećom, niko nije povređen. To je bila trideset peta kineska misija na Antarktik.
Vodeća institucija koja stoji iza naučnog programa u ovoj oblasti je Kineska arktička i antarktička administracija, u Pekingu, koja postoji gotovo četiri decenije.

Drvenim brodom na ledeni breg

U Japanu deluje Nacionalni institut za polarna istraživanja, osnovan 1973. godine. Dve decenije kasnije bio je pripojen jednom od vodećih univerziteta u zemlji, poznatog pod skraćenicom SOKENDAI. Od 2009. godine smešten je u predgrađu Tokija, Tačikavi.
Istorija japanskog istraživanja Antarktika duža je od jednog stoleća. Japanski oficir Širase Nobu u mladosti je želeo da istražuje Arktik, ali se vremenom opredelio za ekspediciju na Antarktik. Tamo je istraživao obalu poluostrva Kralja Edvarda Sedmog. Reč je delu kopna prekrivenog ledom, koje izlazi na Rosovo more, zaliv Antarktičkog okeana. Stigao je i do istočnog dela Rosove ledene ploče, velike oko 500.000 km², najveće ledene ploče na Antarktiku.
Prvobitni cilj je bio da se stigne do Južnog pola - ali je Nobuov tim morao da odustane. Ekspedicija je otpočela 1910. godine na malom drvenom jedrenjaku koji se zvao „Kainan maru“. Nakon nepuna tri meseca, naleteli su na ledene bregove. Sve se to dešavalo u isto vreme kada su delovale misije Roalda Amundsena i Roberta Skota. Krajem 1911. godine Japanci su se susreli sa drugim brodom, za koji su mislili da pripada gusarima - a ispostavilo se da je to čuveni norveški brod „Fram“ kojim je plovio Amundsen.
Tada je došlo do susreta Norvežana i Japanaca, ali je jezička barijera onemogućila kvalitetniju komunikaciju. Vratili su se u Jokohamu juna 1912. godine. U čast ovog japanskog velikana, na istočnoj strani Rosovog mora i ledene ploče postoji Širaseova obala.

Meteoriti na ledu

Brod „Soja“ je, između 1956. i 1962. godine izveo niz misija na Antarktiku. U to vreme je ustanovljena trajna istraživačka stanica „Šova“ sa čak 60 zgrada, od kojih velika većina služi samo za naučna istraživanja. Smeštena je na istoku ostrva Ongul, blizu Antakrtika. 
Ledolomac „Soja“ je 1958. godine morao da izvrši evakuaciju ljudstva sa postaje „Šova“ zbog veoma oštre zime. Stanica kasnije nije radila skoro čitavu deceniju. Sredinom šezdesetih godina prošlog veka, počeo je da plovi istraživački brod „Fudži“, dužine 100 m i ukupna masa više od 5200 t. Mogao je da primi posadu od 245 ljudi, a nosio je helikopter „sikorski SH3“. Nakon niza misija po Antarktiku, povučen je iz upotrebe i danas je u luci u Nagoji gde predstavlja ploveći muzej antarktičkih istraživanja.
Japanski stručnjaci otkrili su meteorite na Antarktiku. Najpre 1969. a potom i 2000. godine. Potiču sa Marsa i drugi su po veličini sa te planete na Zemlji. Istraživači iz Japana su došli i do saznanja da se velika ozonska rupa pojavljuje u avgustu svake godine i dostiže vrhunac u septembru ili oktobru, da bi ubrzo nestala.
Na Antarktiku deluje i posmatračka stanica „Asuka“ u kojoj nema ljudi a nalazi se u oblasti na koju pravo polaže Norveška. Na tom području je i stanica „Kupola Fudži“, na visini od gotovo 4.000 m. U toj stanici vršena su glaciološka istraživanja; bušena je ledena kora do dubine od preko 3.000  m, starosti 720.000 godina.
U stanici „Šova“, od pre sedam godina detalje sakuplja atmosferski radar „pansy“.
U poslednje vreme, Nacionalni institut za polarna istraživanja sve češće proučava nedavno otkrivene vrste gljiva na glečerima.

Oliver Klajn

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"