EGZOTIČNI NARODI

O. Klajn

Mordvini

Dva sveta u jednom

Na istoku Istočnoevropske nizije nalazi se Republika Mordovija, sastavni deo Rusije. Prostire se na 26.200 km2. Poznata je po svojih petsto jezera i više od stotinu reka. Mordovija ima preko osamsto hiljada stanovnika. Naziv prestonice je Saransk. Ovaj grad je osnovan u 17. veku i nalazi se u slivu Volge.

Više od šezdeset procenata stanovnika Mordovije su Rusi. Oko trećine stanovnišva ovog dela Ruske Federacije su Mordvini, po kojima je republika i nazvana. Prvi pomen ovog naroda u pisanim izvorima potiče iz 6. veka. Mordvini i njihova teritorija su pod rusku vlast potpali u punoj meri sredinom 16. stoleća. Od tada su izloženi jakom ruskom uticaju, što je rezultiralo usvanjanjem jezika i običaja moćnijeg naroda od strane najobrazovanijeg segmenta njihove zajednice, u urbanim sredinama.
Kultura Mordvina izbegla je rusizaciju u seoskim naseobinama. Od sredine 19. veka usvojili su ćirilično pismo. Danas su u Mordoviji u upotrebi tri zvanična jezika: pored ruskog, govore se erzjanski i mokša.

Izlaz na ruskom jeziku

U prošlosti se verovalo u postojanje jedinstvenog mordvinskog jezika. Iako je bliska  srodnost ovih jezika neupitna, nivo razumevanja govornika erzjanskog i mokše nije dovoljan. Otuda Mordvini nekada moraju međusobno da se sporazumevaju na ruskom. Oba jezika pripadaju uralskoj, odnosno ugro-finskoj jezičkoj grupi, koje su vrlo srodne a, po nekim mišljenima, i identične grupe jezika.
Logično, Mordvini spadaju u ugro-finske narode. Erzjanski ima značajno veći broj govornika koji su, osim po Morodviiji, rasprostranjeni i po drugim obližnjim teritorijalnim jedinicama Rusije, a ima ih i u pojedinim bivšim republikama Sovjetskog Saveza. Mokša se uglavnom govori na zapadu Mordovije, među oko 2000 ljudi. Izučava se na visokoškolskim ustanovama u Saransku.
Razlike nisu samo jezičke. Reč „mordvin“ je egzonim, što podrazumeva da potiče od spoljnog faktora. Otuda među Mokšama i Erzjama postoje posebni nacionalni identiteti. Pre prihvatanja hrišćanstva, do čega je došlo između 17. i 18. veka, nisu među sobom stupali u brak a prisutne su bile i druge razlike. Pored ovih, postoje i tri  male, specifične zajednice unutar etniciteta.

Nasleđe odevanja

U matičnoj republici, živi manje od trećine Mordvina. Ukupno ih ima nešto manje od 850.000. Ubedljiva većina obitava širom Rusije, gde su izvan matice najzastupljeniji u Samarskoj oblasti. Najbrojnija zajednica van ove države je u Kazahstanu.
Vekovima su se bavili poljoprivredom. Imaju razvijenu tradiciju pčelarstva. Drevni kostimi ovog naroda se i u naše vreme često mogu videti. Više veština se ogleda u načinu odevanja žena. To su vez i tkanje praćeni brojnim ukrasima od staklenih perli, lančića i dugmadi na okovratnicima. Ukrasi ukazuju na imovno stanje mordvinske porodice.
Izrada i način na koji se nosi odeća se prenose sa majke na kćerku. Većina materijala poput svinkastog platna ili vunenih tkanina je izrađena u domaćoj radinosti. I kod narodne nošnje su vidljive razlike, u zavisnosti od toga da li potiče od  Mokši ili  Erzja. Prvi se ističe obiljem boja na beloj platnenoj košulji (panar) dok se erzjanska košulja sastoji od dve tkanine i ima kraće rukave. Na odeći su često oslikani motivi iz stare paganske vere ovog naroda. Na sve to nadovezuju se velike minđuše i ogrlice. Tradicionalno muško odelo nije tradicionalno kao kod žena ali ga karakterišu uniformnost i kvalitetne tkanine.

Mokše su tamnije puti od Erzji. U mordvinskoj mitologiji, boginja zemlje se naziva Mastorava. Po njoj je nazvan veliki ep koji je, početkom devedestih godina prošlog veka,
sastavio jedan lokalni pesnik i lingvista. U njoj se slavi mitski kralj Tjustja. Mastorava je takođe naziv za mordvinski neopaganizam, odnosno oživljavanje njihove tradicionalne religije.
Većina je prihvatila pravoslavlje ali su se, kroz folklor i mitove, sačuvala stara verovanja o brojnim božanstvima prirode i šumskim duhovima. Raspadom Sovjetskog Saveza jača i pokret mordvinske mnogobožačke vere. Neki od sledbenika kulta ispoljavaju vrlo radikalne stavove protiv hrišćanstva. Mnogi mordvinski plesovi su se očuvali do danas. Neki od njih su kružni i namenjeni su predviđanju budućnosti; drugi imaju magijski značaj.
Polifonsko pevanje muških muzičkih sastava je takođe deo napora da se obnovi tradicija. Postoji specijalna truba koja se zove torema i koja potiče, po legendi, od kralja Tjustje.
Brzo hodanje je nacionalna sportska disciplina Mordvina. U Mordoviji žive čak 22 svetska šampiona u ovoj atletskoj disciplini!

O. Klajn

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"