GODIŠNJICE
M. Rajković
Sedamdeset godina Vizantološkog instituta SANU
ZRVI - amblem struke
Pre sedamdeset godina, marta 1948, u okviru tadašnje Srpske akademije nauka (SAN, ono i umetnosti biće dodato 1960), po uzoru na organizaciju naučnog rada u SSSR, prvoj zemlji socijalizma, formiran je, među ostalim naučnim institutima, i Vizantološki institut jer je to diktirao snažan razvoj vizantologije kao posebne grane istoriografije srednjeg veka. Bio je to prvi institut takve vrste u svetu. Osnovao ga je Georgije Aleksandrovič Ostrogorski (Sankt Peterburg 1902 - Beograd 1976), profesor istorije Vizantije Filozofskog fakulteta u Beogradu, jedan od najvećih vizantologa XX veka. Ostrogorski je bio i njegov prvi, doživotni direktor. Naslediće ga na tom mestu akademik Božidar Ferjančić, a od njegove smrti 1998. Institutom rukovodi akademik Ljubomir Maksimović, potpredsednik SANU za društvene nauke.
 Ostrogorski je u stvaranju Instituta imao veliku podršku akademika Nikole Radojčića, koji je dao nemerljiv doprinos u postavljanju temelja Instituta i bio njegov pravi pomoćnik. Radojčićev svesrdni angažman na ovom pionirskom poduhvatu je razumljiv jer je, kao stručnjak za istoriju srpskog srednjeg veka, dobro znao koliko je srpska srednjovekovna civilizacija neraskidivo vezana za vizantijsku i koliko su vizantijski izvori značajni za rekonstrukciju i razumevanje te epohe. Nikola Radojčić je pokrenuo prve publikacije Instituta. Pvi broj časopisa Zbornik radova Vizantijskog instituta izašao je 1952. godine, a njegov tetragram ZRVI je postao, kako reče akademik Maksimović, „amblem struke u svetskim razmerama“. ZRVI je jedan od 12 najvećih međunarodnih naučnih časopisa za vizantologiju. Dosad su izašle 54 sveske. Pored časopisa, Institut ime još dve serije publikacija: Posebna izdanja i Izvori.
Povodom sedamdesetogodišnjice rada Vizantološkog instituta treba podsetiti da ova ustanova nije postavljena na neuzoranu ledinu. Dragutin Anastasijević je još 1906. godine osnovao Seminar za vizantijske studije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, na kome je Ostrogorski, po dolasku iz Breslava (Vroclava) 1933, predavao vizantijsku istoriju (od 1941. kao redovni profesor) do penzionisanja 1973. Takođe i na podatak da je Drugi svetski kongres vizantologa održan u Beogradu 1927 (Kraljevina SHS).
Iznikla iz Rimskog carstva
Viznatija je iznikla iz Rimskog carstva. Nikada se država nije zvala tako. To ime joj je dala moderna nauka - objasnio je u jednom intervjuu Božidar Ferjančić, drugi direktor Vizantološkog instituta |
Naučna misija Instituta bila je od početka jasno određena: izučavanje raznih aspekata vizantijske civilizacije - države, društva, ustanova, književnog i umetničkog stvaranja, crkvene organizacije, s jedne strane, i njihovog uticaja na život u Srbiji srednjeg veka, s druge. Srpsko-vizantijski odnosi bili su dominantno polje rada. Institut je najbolji primer komplementarnog spoja vizantijske istoriografije i nacionalne medievistike (jezika, književnosti, umetnosti, ekonomije, teologije, prava, muzikologije, arhitekture, crkvenog pesništva i slikarstva), odnosno koliko je naša vizantologija zapravo oslonjena na medievistiku u širem smislu. Širi krug medievista (istoričara umetnosti, književnosti, prava, arheologa i drugih naučnika) angažovan je u radu Instituta.
 Institut je na velika vrata izašao u svet 1961, kada je u tadašnjoj Jugoslaviji (FNRJ) održan 12. kongres vizantologa. „On jeste održan u Ohridu, ali je pripremljen u Beogradu“, ističe Srđan Pirivatrić, naučni saradnik i predsednik Srpskog komiteta za vizantologiju. „Izlazak u svet bio je pažljivo uobličen. Sa 400 učesnika bio je to prvi pravi svetski kongres, koji je prevazišao kamernu atmosferu ranijih okupljanja.“
Potpunu afirmaciju Vizantološkog instituta SANU donela je organizacija XXIII kongersa u Beogradu, krajem avgusta 2016, sa temom Vizantija kao svet promena, koji je okupio više od 1300 učesnika, što je broj koji će teško uskoro biti prevaziđen. Kongres je imao šest zvaničnih jezika: francuski (kao zvanični jezik vizantologije), engleski, nemački, ruski, italijanski i savremeni grčki. „Tako impozantan broj istraživača govori o sposobnosti ove sredine da organizuje tako veliki događaj“, kaže Pirivatrić.
Ostrogorski o svojoj “Istoriji Vizantije”
Profesor Ostrogorski je svoje glavno delo Istorija Vizantije, kako je jednom rekao, napisao još pre Drugog svetskog rata, a kasnije ga u novim izdanjima i prevodima na strane jezike (jedna od naših najprevođenijih naučnih knjiga) dopunjavao.
- Pokušao sam da prikažem vizantijsku državu kao jednu organsku celinu - objasnio je po čemu se ona razlikuje od sličnih dela. - Razlikuje se i po tome što sam više pažnje poklonio unutrašnjem razvitku Vizantijskog carstva i dao sam više prostora odnosima sa Slovenima, pre svega južnim Slovenima pa i istočnim. Možda bih danas napisao i bolju, a možda i ne bih, ko zna. |
Danas, prema rečima Bojane Krsmanović, višeg naučnog saradnika i zamenika direktora, rad Instituta se odvija na četiri osnovna polja istraživanja: istorija Vizantije, proučavanje vizantijskih odnosa sa mediteranskim narodima i uticaj koji su oni ostavili na srpski narod, proučavanje spomenika kulture i proučavanje grčkog jezika i književnosti i uticaja koje je vizantijska književnost imala na razvoj srpske književnosti.
Od januara 2011. naučna delatnost Instituta objedinjena je dugoročnim projektom Tradicija, inovacija i identitet u vizantijskom svetu (rukovodilac B. Krsmanović), koji uključuje domaće i strane istraživače iz raznih naučnih oblasti. Institut ima 12 istraživača. Mlađi čine dobro ukomponovan interdiscipinarni tim, svi su u naučnim zvanjima pa, prema rečima direktora Maksimovića, Vizantološki institut „može očekivati plodotvoran rad u vremenu budućem“. Bojana Krsmanović, njegov zamenik, kaže da će Institut nastaviti da unapređuje Zbornik radova, jedini nacionalni časopis za vizantologiju, da objavljuje radove na različitim jezicima (a ne kao što je to u većini drugih isključivo na engleskom), da proučava vizantijsko-srpske odnose. Nikada ne treba da zaboravimo da smo svoju etničku samosvest izgradili na Savinom preuzimanju vizantijskog prava i njegovom prilagođavanju srpskom narodu i srpskom srednjovekovnom društvu.
Čudotvorna ikona u Vizantiji
U proteklih 70 godina, Institut je objavio 44 posebne monografije, među kojima i pet knjiga u seriji Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. Poslednja knjiga Posebnih izdanja je “Čudotvorna ikona u Vizantiji” Bojana Miljkovića, prikazana na Tribini Biblioteke SANU. Institut je 2015. pokrenuo novu seriju publikacija - Izvori, u kojoj je izdat prvi tom (XII-XIII v) - Natpisi istorijske sadržine u zidnom slikarstvu, koji su priredili akademik Gojko Subotić, B. Miljković, V. Savić i I. Špadijer). Jedan tom će biti posvećen samo natpisima u Hilandaru. |
 
M. Rajković
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
