TEMA BROJA

Dr Vladica Božić

Društvene mreže / Prednosti i mane

Elektronski uticaji bez ograničenja

U opštem smislu, društvene ili socijalne mreže su zajednice koje formiraju pojedinci, grupe ljudi, organizacije ili institucije koje povezuje zajednički status, slične funkcije, kulturne i druge navike ili neki zajednički interes. Prvobitno su se mreže osnivale kako bi njeni članovi prevazilazili određene probleme, najčešće u oblikugrupa za samopomoć, mreža nevladinih organizacija ili grupa za društveni aktivizam. U današnje vreme posebno su popularne društvene mreže koje su, pre svega, usmerene na stvaranje zajednice istomišljenika ili povezivanje određene grupe ljudi putem interneta. Takve društvene mreže su platforme na mreži (online) koje omogućuju korisnicima povezivanje, komunikaciju, deljenje sadržaja i interakciju sa drugim korisnicima širom sveta kroz tekstualne poruke, slike, videozapise, komentare ili druge oblike. One su postale integralni deo svakodnevnog života, pri čemu su znatno uticali na način na koji ljudi međusobno komuniciraju, dele informacije i uspostavljaju zajednice

Moderne društvene mreže su se pojavile zahvaljujući nastanku računarskih mreža u kombinaciji sa softverima za društveno umrežavanje, koji su omogućili nastanak novih medija za društvenu interakciju. Računarske mreže su sistemi koji čini više međusobno povezanih računara i uređaja tako da mogu da razmenjuju podatke ili dele resurse. Ove mreže se koriste u gotovo svakom aspektu modernog života, od poslovanja do kućne upotrebe, i ključne su za rad interneta. Računarske mreže su postale osnova moderne komunikacije i tehnologije jer su, zahvaljujući povezivanju uređaja i ljudi koji se nalaze bilo gde u svetu, omogućili uspostavljanje društvenih mreža preko interneta. Zbog toga od njihovog razvoja i napretka zavise dalji tehnološki napredak, poslovanje i obrazovanje u modernom društvu. Efikasno korišćenje i upravljanje računarskim mrežama kao i zaštita od pretnji postala su neizostavni aspekti savremenog života.

Vrste društvenih mreža

Od nastanka prve priznate društvene mreže SixDegreeses.com 1997. godine pojavilo se mnogo različitih društvenih mreža, svaka sa svojim specifičnim karakteristikama i ciljevima. Najpopularnije među njima su…

Facebook je najpoznatija i najveća mreža osnovana 2004. godine, koja danas ima preko 3,7 milijardi aktivnih korisnika širom sveta, mesečno. Ona omogućuje korisnicima deljenje statusa, fotografija, videozapisa, učešće u grupama i praćenje stranica što omogućuje korisnicima stvaranje globalnih zajednica. Iako je postigao ogroman uspeh, Facebook se suočava sa izazovima u vezi sa privatnošću podataka i regulacijom načina rada mreže.
Instagram je pokrenut 2010. godine kao besplatna aplikacija da bi vremenom postao mreža koje je bazirana na vizualnom sadržaju jer omogućuje objavljivanje fotografija i videozapisa, priča (stories) i interakciju putem lajkova i komentara.
Twitter (danas poznat kao X) je besplatna internet mreža koja svojim korisnicima pruža uslugu microblogging, odnosno objavljivanje kratkih poruka (tvitova) do 280 znakova na web strani (blog), praćenje drugih korisnika i učešće u javnim razgovorima.
LinkedIn je profesionalna mreža namenjena umrežavanju stručnjaka, traženju poslova, deljenju poslovnih sadržaja i izgradnji profesionalnog brenda.
TikTok je platforma za deljenje kratkih videozapisa sа različitim efektima, muzičkim podlogama i zvučnim dodacima, popularna među mlađom populacijom.
YouTube iako primarno platforma za objavljivanje video-sadržaja, često se smatra društvenom mrežom zbog mogućnosti komentarisanja, lajkova i pretplate na kanale.

Pored ovih, postoje i druge mreže kao:
Pinterest je platforma za čuvanje i deljenje slika, GIF animacija i video snimaka. Korisnici mogu kreirati „čvoruge” (pins) sa slikama koje ih inspirišu.
Snapchatje aplikacija za slanje kratkih slika i videa koji se automatski brišu nakon što ih primaoci pogledaju.
Reddit je forumski sajt na kojem korisnici mogu postavljati pitanja, deliti sadržaj i komentarisati različite teme.
Tumblr je platforma za blogovanje i deljenje multimedijalnih sadržaja, kao što su slike, tekstovi i GIF animacije.
WhatsApp je aplikacija za razmenu poruka i pozive putem interneta, dostupna na različitim platformama.
WeChat je kineska društvena mreža koja takođe omogućava komunikaciju, deljenje sadržaja i online plaćanje.
Skype je platforma za video pozive i glasovnu komunikaciju širom sveta.
Viber je aplikacija za razmenu poruka i pozive putem interneta, koja je posebno popularna u određenim regionima. sveta
Telegram je aplikacija za sigurnu razmenu poruka i deljenje sadržaja, sa opcijom tajnog četovanja.

Dobre strane društvenih mreža

Društvene mreže imaju brojne prednosti koje su im omogućile da postanu ključni deo svakodnevnog života mnogih ljudi u celom svetu. To su:

1. Lakša komunikacija sa ljudima jer društvene mreže omogućavaju jednostavno povezivanje sa porodicom, prijateljima, kolegama i novim ljudima, bez obzira na geografsko rastojanje. Takođe, omogućavaju održavanje veza sa ljudima sa kojima često ne bi bio moguć direktan kontakt.

2. Brza komunikacija sa korisnicima aplikacijama poput Facebook, WhatsApp, Instagram i Messenger. One omogućavaju trenutno slanje poruka, poziva, pa čak i video- poziva, što komunikaciju čini bržom i efikasnijom.

3. Stalni pristup informacijama i vestima je moguć pomoću društvenih mreža, i zahvaljujući tome se mogu brzo saznati novosti iz celog sveta. Pored toga, platforme kao što su Twitteri Facebook postale su ključne za širenje informacija u realnom vremenu, pa čak i za političke rasprave ili vesti iz lokalnih zajednica.

4. Promocija i marketing su značajno prošireni korišćenjem društvenih mreža, jer one to omogućavaju besplatno i pojedincima i firmama. Oglašavanjem na društvenim mrežama brendovi mogu lako dopreti do svoje ciljne publike, dok pojedinci mogu stvoriti lične brendove i steći pratioce pomoću platformi kao što su Instagram ili TikTok.

5. Obrazovanje i učenje su unapređeni pomoću društvenih mreža kao što su YouTube, LinkedIn ili specijalizovanih grupa kao Facebook jer se na njima mogu pronaći različiti obrazovni sadržaji. Mnogi stručnjaci i organizacije dele svoje znanje preko ovih platformi, omogućujući korisnicima da nauče nove veštine i prošire znanja.

6. Podrška zajednicama i socijalni aktivizam su znatno proširene zahvaljujući društvenim mrežama jer omogućavaju ljudima sličnih interesa ili stavova da se okupljaju, razmenjuju iskustva i pružaju međusobnu podršku. Takođe su postale ključne za organizovanje socijalnih pokreta i podizanje svesti o različitim društvenim pitanjima, kao što su ljudska prava, ekologija i politički aktivizam.

7. Izražavanje kreativnosti je moguće naplatformama poput TikTok, InstagramiPinterest jer pružaju korisnicima priliku da pokažu svoju kreativnost kroz fotografije, videozapise, umetnost i razne medije. Korisnici mogu deliti svoje ideje i projekte sa globalnom publikom, što stvara nove prilike za profesionalni angažman.

8. Pronalazak poslova i poslovno umrežavanje je moguće pomoću mreža kao što je LinkedIn. To je vodeća platforma za profesionalno umrežavanje, na kojoj korisnici mogu pronaći poslove, povezati se sa profesionalcima iz industrije i izgraditi svoju karijeru kroz povezivanje sa kolegama i mentorima.

9. Zabava i opuštanje su znatno dostupniji jer mnoge društvene mreže nude zabavan sadržaj koji omogućava korisnicima da se opuste i zabave. Korisnici imaju mnogo opcija za zabavu kao što su smešni videozapisi na TikTok, muzički trendovi na Instagram Reels ili igre i kvizovi.

10. Brendiranje i stvaranje ličnog identiteta je olakšano jer društvene mreže omogućuju korisnicima da kreiraju i upravljaju svojim online identitetom, predstavljajući sebe onako kako žele. To je posebno važno za influensere i kreatore sadržaja koji grade lični brend i stiču pratioce.

Moderne društvene mreže objedinjuju više različitih usluga koje su postojale i pre njihovog nastanka: blogovanje, razmena slika, videa i muzike, slanje poruka (e-mail), razgovori (chat), interaktivne aplikacije, olakšana mogućnost razmene mišljenja i iznošenja stavova. Samim tim društvene mreže pružaju ogroman potencijal za povezivanje, učenje, izražavanje i stvaranje poslovnih prilika. Iako postoje i izazovi i negativne strane, pažljivo i odgovorno korišćenje mreža može doneti mnogo pozitivnih iskustava i koristi u ličnom i profesionalnom životu.

Loše strane društvenih mreža

Društvene mreže pored mnogih prednosti imaju i brojne nedostatke i izazove koji mogu negativno uticati na korisnike, među kojima su najznačajniji:

1. Zavisnost od društvenih mreža postaje sve češći problem jer mnogi ljudi provode previše vremena na platformama, što može negativno uticati na njihovu produktivnost, stvarne društvene interakcije i mentalno zdravlje. Kada korisnici nisu na mreži, kod njih se pojavljuju simptomi kao što su osećaj anksioznosti, stalna potreba za proverom notifikacija, propuštanje sna ili zanemarivanje poslovnih obaveza.
2. Gubitak privatnosti je uobičajan na društvenim mrežama, jer one često zahtevaju da korisnici dele lične podatke. Zbog toga korisnici pri davanju podataka i drugih informacija moraju biti obazrivi jer se oni mogu zloupotrebiti od strane drugih. Često, kod korisnika postoje dileme oko davanja ličnih podataka preko društvenih mreža trećim stranama, jer to može ugroziti privatnost samih korisnika. Pored toga, objavljivanje privatnih informacija može dovesti i do krađe identiteta.

3. Nasilje i uznemiravanje preko društvenih mreža (cyberbullying) je veliki problem na društvenim mrežama, posebno među mlađim korisnicima. Lakoća sa kojom se mogu anonimno širiti negativnost i mržnja dovela je do pojave emocionalnog stresa, depresije, pa čak i samoubistava kod korisnika.
4. Širenje dezinformacija, lažnih vesti i teorija zavere se lako izvodi pomoću društvenih mreža. Širenje neistina i lažnih informacija može imati ozbiljne posledice na društvo kao što su manipulacija javnim mnjenjem, širenje panike u toku kriznih situacija kao što su pandemije ili prirodne katastrofe pa čak dovesti i do destabilizacije političkog sistema.
5. Negativan utiecaj na mentalno zdravlje korisnika društvenih mreža se može javiti zbog neprestanog poređenja sa drugim korisnicima, kreiranje idealizovane slike na Instagramu ili pritiska za „savršenim” utiskom. Ovo može negativno uticati na njihovo samopouzdanje i dovesti do osećaja neadekvatnosti, depresije i anksioznosti, posebno kod mlađih korisnika mreža.
6. Ugrožavanje stvarnih društvenih odnosa može se desiti zbog prekomernog korišćenja društvenih mreža, što može negativno uticati na kvalitet stvarnih odnosa. Ljudi se mogu toliko usmeriti na svoje kontakte preko mreža da zanemare direktnu interakciju sa ljudima, što može dovesti do izolacije i smanjenja emocionalne bliskosti sa prijateljima i porodicom.
7. Izloženost neprimerenom sadržaju korisnika je česta na društvenim mrežama, posebno dece i mladih. Na mrežama se često pojavljuju nasilje, eksplicitni sadržaj, govor mržnje i drugi oblici štetnih informacija. Iako postoje alati za filtriranje, ne može se uvek u potpunosti kontrolisati sadržaj koji korisnici vide.

8. Pritisak društvenih normi i očekivanja za učešće u popularnim trendovima, ostavljanje određenog utiska ili prikazivanje „idealnog” života se često javlja na društvenim mrežama. Ovaj pritisak može izazvati stres i anksioznost, pogotovo kod korisnika koji osećaju da ne mogu zadovoljiti te standarde.
9. Manipulacija mišljenjem korisnika i zloupotreba društvenih mreža se lako sprovode od strane firmi i političara kroz ciljana politička oglašavanja, kampanje dezinformacija i skriveni marketing. Preduzeća i političke organizacije koriste algoritme društvenih mreža kako bi uticale na ponašanje korisnika i oblikovale njihove stavove na suptilne načine.
10. Kršenje autorskih prava i intelektualne svojine je rašireno na društvenim mrežama jer korisnici često dele sadržaj bez poštovanja autorskih prava. Ovo dovodi do problema sa nezakonitim prisvajanjem i kršenjem intelektualne svojine, što može uticati na umetnike i druge stvaraoce koji gube kontrolu nad svojim radom.
11. Zloupotreba platnih kartica, pretnje i kompjuterska osveta su vremenom postali sve češći na mrežama. Lažnim platnim karticama počinioci su elektronski kupovali uglavnom skupocenu robu zahvaljujući tome što se od vlasnika platnih kartica dobijeni potrebni podaci pomoću različitih metoda socijalnog inženjeringa („fishing”). Jedan od najčešćih je slanje „spam” poruka u kojima počinilac napada grupu korisnika neke banke tako što traži da na određenom linku unesu svoje korisničke podatke za tu banku. Taj link je pod kontrolom počinioca i on kasnije prikupljene podatke preprodaje ili zloupotrebljava za elektronsku kupovinu čime se zapravo krade identitet osobe.

Bez prostornih i vremenskih prepreka

Komuniciranjem pomoću društvenih mreža stvorena je nova mogućnost slobode govora jer su se izgubile tradicionalne prostorne i vremenske prepreke. Nove informativne tehnologije omogućile su svakom pojedincu pravo pristupa na kompjutersku mrezu što je privuklo stotine miliona korisnika da se prijave i kreiraju svoj profil. Sa raznolikošću društvenih mreža koje nude različite načine komunikacije i interakcije, korisnici imaju priliku da se povežu sa prijateljima, porodicom, poslovnim partnerima i ljudima iz celog sveta. Društvene mreže omogućavaju deljenje sadržaja, izražavanje stavova, praćenje vesti i aktuelnosti, kao i promociju ličnih i poslovnih brendova. Pri tome su izmenile način na koji ljudi međusobno komuniciraju, jer je neposredni ljudski kontakt zamenjen porukama na ekranu.
Društvene mreže su dinamične i neprestano evoluiraju, pri čemu njihovi korisnici mogu izražavati svoj identitet, stvarati zajednice istomišljenika i aktivno učestvovati u digitalnom svetu. Međutim, uz prednosti dolaze i izazovi kao što su privatnosti podataka, širenje lažnih vesti i zavisnost problema sa kojima se suočavaju neki od korisnika društvenih mreža. Zbog toga je važno da korisnici budu svesni mogućih rizika i negativnih apekata, i odgovorno upotrebljavaju društvene mreže. Efikasna upotreba društvenih mreža zahteva kritički pristup, ravnotežu između online i stvarnog života, te svest o zaštiti privatnosti i mentalnog zdravlja. Bez obzira na njihove mane, društvene mreže ostaju moćno sredstvo za povezivanje, razmenu informacija i izražavanje na globalnom nivou, ali je ključno razumeti da ih treba koristiti na način koji će doneti korist i doprineti pozitivnom iskustvu mrežne (online) komunikacije.

Dr Vladica Božić

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"