METEOROLOGIJA
Počeci u Srbiji
„Osluškivanje” neba
Vladimir Jakšić |
Pionir meteoroloških osmatranja u Srbiji je profesor Liceja Vladimir Jakšić (1824- 1899), prvi srpski statističar, meteorolog i klimatolog, entuzijasta odlučan da u siromašnoj zemlji pokrene nešto što je bilo tek na početku i u mnogo bogatijim delovima Evrope. Vladimirov otac Jakov bio je glavni blagajnik kneza Miloša Obrenovića, sa kućom na Senjaku, gde je Vladimir započeo svoja osmatranja koja su trajala gotovo 52 godine (1848-1899). Na osnovu redovnih merenja temperature, vlažnosti, padavina, vetra i vazdušnog pritiska, napisao je prvu studiju o klimi Beograda.
Zapisi o vremenskim prilikama na našem prostoru vekovima su pohranjivani u manastirima i crkvama. Ti podaci sakupljeni su i objavljeni u sedam knjiga pod naslovom „Stari srpski zapisi i napisi” u izdanju Srpske kraljevske akademije, 1902-1927. Par godina kasnije, iz tog materijala i nekolicine drugih knjiga izdvojeni su zapisi o vremenu koji pokrivaju razdoblje od bezmalo pet vekova (od 1358. do 1864.) i publikovan je naučni rad „Istorijski dokumenti o varijacijama klime na teritoriji Kraljevine Jugoslavije”.
Milan Nedeljković |
U Srbiji - najgušća mreža
Srbija je 1856-57. godine raspolagala sa 27 meteoroloških stanica raspoređenih u 20 gradova, što je u to vreme bila verovatno najgušća mreža stanica u Evropi. Stanice su se nalazile u: Beogradu, Topčideru, Šapcu, Loznici, Ubu, Valjevu, Topoli, Nemenikućama, Smederevskoj Palanci, Požarevcu, Majdanpeku, Negotinu, Jagodini, Kragujevcu, Brusnici (Gornji Milanovac), Čačku, Užicu, Raškoj, Karanovcu (Kraljevo), Kruševcu, Aleksincu, Majdanu i Aleksandrovcu.
Meteorološka opservatorija u Beogradu, osnovana 1887. godine, bila centralna ustanova za prikupljanje podataka iz cele Srbije. Državna meteorološka služba u Srbiji ustanovljena je 27. septembra 1888, kada je ministar prosvete i crkvenih dela dr Vladan Đorđević doneo Uredbu o osnivanju jedinstvene mreže meteoroloških stanica u Kraljevini Srbiji. Razvoj meteorološke službe na ovim prostorima ne bi se ostvario bez doprinosa vanrednih stručnjaka, naučnika i entuzijasta koji su postavili temelje moderne meteorološke nauke, kao što su: profesor Velike škole, kasnije Univerziteta Milan Nedeljković (1857-1950) - osnovao je Astronomsku i meteorološku opservatoriju u Beogradu kada mu je bilo samo tridesetak godina; geograf dr Pavle Vujević (1881-1966) predavao je klimatologiju i meteorologiju na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu početkom 20.veka i time nastavio rad Milana Nedeljkovića; akademik Milutin Milanković (1879-1958) ostavio je neizbrisiv trag u mnogim naukama, naročito u matematičkoj klimatologiji.
IZRADA PROGNOZA, POČETAK |
| List „Politika” je od 1912. objavljivao izveštaje o vremenu i vremenske prognoze. Međunarodna razmena meteoroloških podataka i izrada prognoza počela je u avgustu 1902.godine. |
U Prvom svetskom ratu, jula 1914. godine, sve meteorološke stanice u Srbiji obustavile su rad, osim stanice u Kragujevcu koja je radila sve vreme rata. Od 1916. do 1918. godine, Beogradska opservatorija bila je pod nemačkom komandom i njom je rukovodio profesor meteorologije iz Beča, V. Konrad.
Meteorološka stanica Vrnjačka Banja |
Između dva svetska rata, meteorološka služba Srbije, kao deo meteorološke službe Kraljevine Jugoslavije, bila je zadužena za rad i mreže meteoroloških stanica u Makedoniji, Crnoj Gori i u delu Dalmacije. U to vreme formirane su i meteorološke stanice na Kosovu i Metohiji. Opservatorija u Beogradu bila je glavni centar za Kraljevinu Jugoslaviju. U toku Drugog svetskog rata radila je samo Opservatorija Beograd.
Milutin Milanković |
Do novih vremena
Sedmog januara 1947. godine, Uredbom Vlade Federativne Narodne Republike Jugoslavije osnovan je Savezni hidrometeorološki zavod (SHMZ) čime je objedinjena hidrometeorološka služba na teritoriji cele zemlje. SHMZ je jedan od 45 osnivača Svetske meteorološke organizacije (SMO). Konvencija o osnivanju SMO potpisana je 22. septembra 1947. u Vašingtonu, a stupila je na snagu 23. marta 1950. godine.
Posle raspada nekadašnje Jugoslavije (od 1991.), njene bivše republike a zatim nezavisne države postale su nove članice SMO. Naslednik osnivačkih prava SMO sada je Republika Srbija.
Za vreme bombardovanja od strane NATO 1999. godine instrumenti i pojedini objekti meteorološke službe pretrpeli su ogromne štete. Zato je SMO od svojih članica zatražila 2000. godine da pomognu našoj službi.
SLUŽBA U KRALJEVINI |
Meteorološka služba Kraljevine Jugoslavije bila je član Međunarodne meteorološke organizacije (MMO), preteče sadašnje Svetske meteorološke organizacije. Naš dugogodišnji predstavnik u MMO bio je akademik Milutin Milanković. |
Opservatorija u Beogradu |
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
