PISMA
Oliver Klajn
Paleohispansko nasleđe
Pisani tragovi Kelta u Španiji
Paleohispanska pisma su bila u upotrebi od približno 5. veka pne. do prelaza iz stare u novu eru. Zna se da vuku korene iz feničanskog pisma a posebnost je u tome da su poluslogovna po svom karakteru. Poslednja stoleća stare ere obeležilo je prisustvo Kelta i onih koji su primili njihove uticaje na Pirinejskom poluostrvu. U središnjem delu poluostrva, živelo je više keltskih plemena koja se kolektivno nazivaju Keltiberi. Protokom vremena, oblasti koje naseljavaju su, posle niza ustanaka i ratova, potpali pod rimsku vlast. Jezik kojim je govorilo ovo stanovništvo je keltiberijski.
Pločice iz Botorite |
Na ovom keltskom jeziku je sačuvano skoro dvesta natpisa. Većina je načinjena keltiberijskim pismom. Uglavom su pronađeni u dolini reke Ebro i blizu izvora reke Duero. Najstariji otkriveni natpisi su pločice iz sela Botorita, u blizini Saragose. Četiri bronzane pločice iz 2. stoleća pne. predstavljaju najduži tekst na keltiberijskom pismu. Po svemu sudeći reč je o nizu zakona, mada među stručnjacima postoje neslaganja da li je naglasak na sekularnim ili verskim propisima. Navode se i imena preko 250 ljudi.
U španskoj provinciji Gvadalahara, u mestu Luzaga je u 19. veku otkrivena bronzana tabla sa osam redova i 123 slova iz keltiberijskog pisma koja su uneta šilom. Dimenzije ovog bronzanog natpisa su 15x16 cm. Osim bronze, pisano je na na keramici, kamenu i srebru.
Još jedan natpis na pločici iz mesta Uksama u Španiji |
Sačuvane su razne vrste predmeta sa keltiberijskim slovima. Ima ih na amforama, na kutijama, čak i vretenima. Pismo Keltibera je prevashodno služilo za verske potrebe, mada ima i ugovora o savezima istaknutih keltskih pojedinaca i zajednica. Pismo je proisteklo iz severoistočnog iberijskog pisma koje je bilo najzastupljenije od svih iberijskih koja su deo paleohispanskih pisama.
Usled prilagođavanja Kelta lokalnim pravilima pisanja, nastale su istočna i zapadna verzija keltiberijskog pisma. Među njima nema mnogo razlika. Ovo pismo je poluslogovno. Ukupno je bilo 26 znakova, od kojih 5 samoglasnika, 6 suglasnika i 15 slogovnih znakova.
Javio se i problem usklađivanja iberijskog pisma sa keltskim jezikom, što se posebno odnosi na transkripciju. Uglavnom se pisalo sleva nadesno. Neobičnost pisma je posledica viševekovnog života Kelta među narodima koji im uopšte nisu srodni. Kada su Rimljani ovladali Pirinejskim poluostrvom, nestalo je i ovo pismo.
Bronzana tabla iz Luzage |
Oliver Klajn
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
