TEMA BROJA

Dubravka Marić

Piramide - tajne i otkrića / Srednja i Južna Amerika

Nisu najstarije, ali jesu najbrojnije

U Srednjoj i Južnoj Americi se nalazi više piramida nego na ostatku Zemljine kugle! Najpoznatije su Piramida Sunca i Piramida Meseca u Teotivakanu, El Kastiljo ili Kukulkanov hram u Čičen Ici na Jukatanu, Velika piramida u Tenočtitlanu, piramida u Čoluli ili Tlačiualtepetl i veliki hram Saksajaman u Kusku, koji i danas pogrešno proglašavaju za tvrđavu.

Narodi Srednje i Južne Amerike gradili su piramide da budu domovi za njihova božanstava, da unutra sahranjuju svoje vladare i da im služe za ratovanje. U mnogim velikim gradovima-državama su hramovi-piramide bili centri javnog života i mesta za obavljanje svetih rituala, koji su podrazumevali i žrtvovanje ljudi. Mezoamerički narodi su gradili piramide počev od oko 1000. pne, pa do španskog osvajanja, početkom 16. veka.
Često je reč o obnovljenim starijim piramidama, čime se glorifikovao aktuelni vladar. Ovo se radilo zbog verovanja da obnova piramide predstavlja ključni proces, koji će promeniti nabolje i kraljev odnos sa bogovima. Uglavnom su ih gradili od zemlje, a potom su ih oblagali kamenjem. Piramida je obično imala stepenasti ili slojeviti oblik, dok se na vrhu nalazila platforma ili hramska struktura, pa ih često nazivaju „stepenastim piramidama.“ Najstarija poznata piramida u Americi se nalazi u La Venti, u meksičkoj državi Tabasko. Izgradili su je Olmeci, prva velika mezoamerička civilizacija. Piramida je datovana između 1000. i 400. pne.

Najpoznatija pojedinačna piramida u Srednjoj Americi je Piramida Sunca u Teotivakanu u Meksiku, koja je svojom veličinom mogla da parira Keopsovoj. Piramide Sunca i Meseca su izgrađene između prve i 250. godine nove ere. U okviru postojeće Piramide Sunca nalazi se starija piramida koja je skoro iste veličine. Arheolozi su 1971. otkrili pećinu ispod Piramide Sunca, koja je vodila do komore u obliku deteline sa četiri lista. Nalazi koji su pronađeni u pećini ukazuju da se soba koristila kao svetilište mnogo pre izgradnje same piramide.
Mesečeva piramida je manja, i nalazi se na severnom kraju glavne gradske ose, koja je ponela naziv Avenija mrtvih. U Teotivakanu postoji i manja stepenasta piramida, nazvana Hram pernate zmije, što je rana forma astečkog božanstva Kecalkoatla. Ova piramida je osveštana oko 200. godine nove ere, a tada je žrtvovano oko dvesta ljudi. Teotivakan je propao između 7. i 10. veka nove ere.
Maje su hramove-piramide učinile slavnim centrima svojih velikih kamenih gradova. Najviša piramida Maja, koja se nalazi u Tikalu u Gvatemali, potiče iz 8. veka nove ere. U centru grada Uksmala na Jukatanu je u 9. i 10. veku nove ere sagrađena piramida mađioničara ili čarobnjaka, koju je prema legendi, podigao bog magije Itzamna kao centar za obuku šamana, iscelitelja i sveštenika.
U Čičen Ici se nalazi El Kastiljo ili hram Kukulkana („pernate zmije“, koja je majanski ekvivalent Kecalkoatla). Ovaj hram je sagrađen oko 1100. godine nove ere na starijem hramu-piramidi. Njegova četiri stepeništa imaju po 91 stepenik, što u kombinaciji sa jednim stepeništem na ulazu u hram, daje tačno 365 stepenica - koliko ima dana u godini Maja. Ovaj narod je imao složeni astronomski i kosmološki sistem pa su se ceremonijalne zgrade kao što su bile piramide, često građene prema izlasku ili zalasku Sunca u određeno doba godine.

Složena priroda astečkih piramida i druge arhitekture, bila je povezana sa ratničkom kulturom ovog naroda, koji je živeo u Meksiku između 12. i 16. veka. Astečki simbol osvajanja je bila zapaljena piramida sa osvajačem koji uništava hram koji se nalazi na njenom vrhu. U Tenočtitlanu, velikoj prestonici Asteka, nalazila se Velika piramida sa četiri stepenika, koja je bila visoka oko šezdeset metara. Dva svetilišta, koja su se nalazila na njenom vrhu, služila su za odavanje počasti Huicilopohtliju, bogu Sunca i rata, i Tlaloku, bogu kiše i plodnosti. Veliku piramidu je, zajedno sa ostatkom astečke civilizacije, uništio španski konkvistador Ernan Kortes sa svojom vojskom 1521. Ispod njenih ruševina su kasnije pronađeni ostaci šest starijih piramida.
U ravnicama oko grada Puebla, koji su sagradili Španci, smešten je piramidalni kompleks Čolula, nazvan prema narodu koji ga je sagradio. Bila je to najveća pojedinačna građevina u Meksiku pre dolaska Španaca.      
Vladar Inka, Pačakuti Jupanki (1438-1471) je, otprilike osamdeset godina pre nego što je španski konkvistador Fransisko Pizaro stigao u Ande, u glavnom gradu Kusku, započeo izgradnju Saksajamana, velikog hrama-piramide. Bilo je potrebno dvadeset hiljada radnika i pola veka da se sagradi piramida od ogromnog kamena spojenog bez maltera. Španski osvajači su verovali da je Saksajaman tvrđava, ali su pogrešili. Bio je to hram posvećen bogu Ilapi („Zrak“ ili „Munja“), što je bilo veoma važno za poljoprivredne rituale. Inke, koje su bile poslednja velika autohtona civilizacija Južne Amerike, iskoristile su ove građevinske tehnike da u Andima podignu čudesni kameni grad, Maču Pikču.

Dubravka Marić

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"