TEMA BROJA

Vesna Bosanac

Šume / Po površini kopna planete Zemlje

Složena biljna zajednica

Trista miliona ljudi u svetu živi u šumskim područjima, a opstanak 1,6 milijardi stanovnika naše planete u direktnoj je zavisnosti od šuma. Šume su stanište ogromnog broja biljaka i životinja, od kojih mnoge još čekaju da budu otkrivene.

Po opštoj definiciji, šuma je vrlo složen ekološki sistem u kojem drveće predstavlja prevladavajući oblik života. Reč je o najefikasnijem ekosistemu u prirodi, s obzirom na visok stepen fotosinteze čiji se uticaj na biljke i životinje odvija preko niza složenih organskih procesa. Šuma je složena biljna zajednica ili biocenoza drveća koje utiče jedno na drugo, kao i na sredinu u kojoj se nalazi.
Organizacija Ujedinjenih nacija za hranu i poljoprivredu (FAO) definiše šumu kao "zemljište veličine preko 0,5 hektara sa drvećem čija visina premašuje 5 metara, i šumskim pokrovom od preko 10 odsto, ili drvećem sposobnim da dostigne taj prag in situ. Ne obuhvata zemljište koje se uglavnom koristi kao poljoprivredno ili urbano.“
Podaci iz 2020.godine (FAO: Global Forest Resources Assessment 2020.) pokazuju da šume u svetu zauzimaju 4,06 milijardi hektara (40,6 miliona kvaratnih kilometara), tj. približno 31 odsto kopnene površine Zemlje. To bi značilo da na svakog stanovnika naše planete „otpada“ oko 5000 m2 površine pod šumom - ali se mora uzeti u obzir i to da nisu ravnomerno raspoređene svuda po našoj planeti. 
Više od polovine šumskog pokrivača Zemlje nalazi se na pet mesta: u Ruskoj Federaciji, Brazilu, Kanadi, SAD i Kini, a dve trećine (66 odsto) šuma prostire se u 10 zemalja.

Dve strane medalje

Prema podacima FAO, polovina šumskih površina približno računa se u relativno netaknuto područje, a više od jedne trećine predstavljaju autohtone šume, gde ne postoje vidljivi tragovi ljudskih aktivnosti i gde, shodno tome, ekološki procesi nisu značajno poremećeni. Šumski ekosistemi predstavljaju ključnu komponentu biodiverziteta u svetu - mnoge šume su biološki raznovrsnije od drugih ekosistema.
S druge strane medalje je uništavanje šuma i njihova degradacija koja se već dugo održava na visokom nivou, što u velikoj meri doprinosi gubitku biodiverziteta. Procenjuje se da je od 1990. godine izgubljeno 420 miliona hektara šuma putem konverzije zemljišta u druge namene. Primera radi, u periodu 2015-2020, stopa nestanka šuma procenjivana je na 10 miliona hektara godišnje, što je silazni trend u odnosu na 16 miliona hektara godišnje u deceniji 1990-tih. Prašumska područja u svetu smanjena su za preko 80 miliona hektara od 1990.godine.

Poljoprivredne aktivnosti i dalje su glavni pokretač uništavanja šuma i njihove degradacije, kao i potonjeg gubitka šumskog biodiverziteta. Takozvane komercijalne poljoprivredne aktivnosti masovnih razmera,  ponajviše uzgoj stoke i gajenje soje i palmi (zbog palminog ulja), "krivci" su za 40 odsto gubitka tropskih šuma između 2000. i  2010.godine. Lokalna primitivna zemljoradnja doprinela je tome još 33 odsto, navodi se u izveštajima FAO.
Međunarodna organizacija Svetska fondacija za prirodu (WWF) podvlači da šume predstavljaju mnogo više od prostog zbira drveća. Stanište u njima nalazi više od tri četvrtine svih živih vrsta na kopnu. Reč je o veoma složenim ekosistemima koji obuhvataju biljke, životinje, gljive i mikroorganizme. Najvećom biološkom raznovrsnošću i složenim odnosima mogu se pohvaliti  tropske kišne šume, gde stalno vlada izobilje vlage i toplote.
Šume su vitalno važne i u drugim sferama: one, recimo, ublažavaju klimatske promene, s obzirom da upijaju ugljen-dioksid i druge gasove staklene bašte koji bi inače ostali nagomilani u atmosferi i negativno uticali na dalje promene klimatskih odlika.

Svakog minuta nestane...

Uništavanje šuma odvija se na razne načine: paljenjem, sečom drveća za potrebe poljoprivrede, zbog gajenja stoke i razvoja određene regije, neumerenom sečom za dobijanje drvne građe, degradacijom šumskog fonda izazvanog klimatskim promenama. Sve pomenuto utiče na život ljudi i preti velikom broju biljnih i životinjskih vrsta. Godine 2020. tropski predeli su izgubili više od 12 miliona hektara šumskog pokrivača. Poređenja radi, to je otprilike kao da 30 fudbalskih terena obraslih drvećem nestane svakog minuta.
Najveća prašuma na svetu, Amazonska, postala je siromašnija za najmanje 17 odsto šumskog pokrivača u proteklih pola veka, i to zbog ljudskih aktivnosti. Indonežansko ostrvo Sumatra izgubilo je 85 odsto šuma – ponajviše zbog konverzije zemljišta za gajenje palmi od kojih se dobija ulje, a sličan stepen destrukcije beleži se i na ostrvu Borneo. Uz to, uništavanje šuma smanjuje sposobnost šumskog pokrivača da apsorbuje štetne gasove iz atmosfere. Procenjuje se da je 15 odsto svih danas prisutnih gasove staklene bašte rezultat uništavanja šuma.

Vesna Bosanac

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"