MAGAZIN ZA NAUKU, ISTRAŽIVANJA I OTKRIĆA
Planeta Br. 102 | ATLANTIDA, potopljena ili izmišljena?
»  MENI 
 Home
 Redakcija
 Linkovi
 Kontakt
 
» BROJ 102
Planeta Br 102
Godina XVIII
Oktobar-Novembar-Decembar 2021.
»  IZBOR IZ BROJEVA
Br. 119
Sept. 2024g
Br. 117
Maj 2024g
Br. 118
Jul 2024g
Br. 115
Jan. 2024g
Br. 116
Mart 2024g
Br. 113
Sept. 2023g
Br. 114
Nov. 2023g
Br. 111
Maj 2023g
Br. 112
Jul 2023g
Br. 109
Jan. 2023g
Br. 110
Mart 2023g
Br. 107
Sept. 2022g
Br. 108
Nov. 2022g
Br. 105
Maj 2022g
Br. 106
Jul 2022g
Br. 103
Jan. 2022g
Br. 104
Mart 2022g
Br. 101
Jul 2021g
Br. 102
Okt. 2021g
Br. 99
Jan. 2021g
Br. 100
April 2021g
Br. 97
Avgust 2020g
Br. 98
Nov. 2020g
Br. 95
Mart 2020g
Br. 96
Maj 2020g
Br. 93
Nov. 2019g
Br. 94
Jan. 2020g
Br. 91
Jul 2019g
Br. 92
Sep. 2019g
Br. 89
Mart 2019g
Br. 90
Maj 2019g
Br. 87
Nov. 2018g
Br. 88
Jan. 2019g
Br. 85
Jul 2018g
Br. 86
Sep. 2018g
Br. 83
Mart 2018g
Br. 84
Maj 2018g
Br. 81
Nov. 2017g
Br. 82
Jan. 2018g
Br. 79
Jul. 2017g
Br. 80
Sep. 2017g
Br. 77
Mart. 2017g
Br. 78
Maj. 2017g
Br. 75
Septembar. 2016g
Br. 76
Januar. 2017g
Br. 73
April. 2016g
Br. 74
Jul. 2016g
Br. 71
Nov. 2015g
Br. 72
Feb. 2016g
Br. 69
Jul 2015g
Br. 70
Sept. 2015g
Br. 67
Januar 2015g
Br. 68
April. 2015g
Br. 65
Sept. 2014g
Br. 66
Nov. 2014g
Br. 63
Maj. 2014g
Br. 64
Jul. 2014g
Br. 61
Jan. 2014g
Br. 62
Mart. 2014g
Br. 59
Sept. 2013g
Br. 60
Nov. 2013g
Br. 57
Maj. 2013g
Br. 58
Juli. 2013g
Br. 55
Jan. 2013g
Br. 56
Mart. 2013g
Br. 53
Sept. 2012g
Br. 54
Nov. 2012g
Br. 51
Maj 2012g
Br. 52
Juli 2012g
Br. 49
Jan 2012g
Br. 50
Mart 2012g
Br. 47
Juli 2011g
Br. 48
Oktobar 2011g
Br. 45
Mart 2011g
Br. 46
Maj 2011g
Br. 43
Nov. 2010g
Br. 44
Jan 2011g
Br. 41
Jul 2010g
Br. 42
Sept. 2010g
Br. 39
Mart 2010g
Br. 40
Maj 2010g.
Br. 37
Nov. 2009g.
Br.38
Januar 2010g
Br. 35
Jul.2009g
Br. 36
Sept.2009g
Br. 33
Mart. 2009g.
Br. 34
Maj 2009g.
Br. 31
Nov. 2008g.
Br. 32
Jan 2009g.
Br. 29
Jun 2008g.
Br. 30
Avgust 2008g.
Br. 27
Januar 2008g
Br. 28
Mart 2008g.
Br. 25
Avgust 2007
Br. 26
Nov. 2007
Br. 23
Mart 2007.
Br. 24
Jun 2007
Br. 21
Nov. 2006.
Br. 22
Januar 2007.
Br. 19
Jul 2006.
Br. 20
Sept. 2006.
Br. 17
Mart 2006.
Br. 18
Maj 2006.
Br 15.
Oktobar 2005.
Br. 16
Januar 2006.
Br 13
April 2005g
Br. 14
Jun 2005g
Br. 11
Okt. 2004.
Br. 12
Dec. 2004.
Br 10
Br. 9
Avg 2004.
Br. 10
Sept. 2004.
Br. 7
April 2004.
Br. 8
Jun 2004.
Br. 5
Dec. 2003.
Br. 6
Feb. 2004.
Br. 3
Okt. 2003.
Br. 4
Nov. 2003.
Br. 1
Jun 2003.
Br. 2
Sept. 2003.
» Glavni naslovi

PISMA

 

Oliver Klajn

Na tragu staromađarskog

Oživaljavanje slova iz Transilvanije

 


Po svemu sudeći, Mađari potiču iz oblasti oko Urala i zapadnog Sibira. Krajem 9. veka, pod vođstvom Arpada, deo naroda prelazi Karpate i ulaze u Panonsku niziju. Tokom 10. veka šire se i vrše rušilačke i pljačkaške pohode po zapadnoj Evropi. Težak poraz na Leškom polju 955. godine  sprečio je njihovo dalje  napredovanje ka zapadu. Početkom 11. veka, kralj Ištvan, odnosno Stefan postao je vladar Mađarske države koja je prihvatila hrišćanstvo. Stvorena je stabilna državna tvorevina.

PISMA

Bitka na Leškom polju iz desetog veka

Uz srednjovekovnu Mađarsku išao je poseban sistem pisanja. Staromađarsko pismo je najraniji poznati alfabet među uralskim jezicima. Već u 6. veku, po nekim izvorima, Mađari su pisali na malim drvenim tablicama. Najverovatnije je ovo pismo proisteklo iz staroturkičkog pisma. Pre toga došlo je do kontakta drevnih Mađara i turkičkih naroda.
Najraniji epigrafski spomenici potiču iz 10. stoleća. Nakon krunisanja Ištvana, dominantno i zvanično  pismo postala je latinica. Ipak, staromađarski alfabet upotrebljavao se u određenim segmentima društva. Čitav mađarski narod se,  prema geografskoj rasprostranjenosti, deli  na četiri ogranka  sa određenim dijalekatskim i kulturnim posebnostima. Jedan od tih ogranaka su Sekelji, koji potiču sa  područja danаšnje Rumunije, odnosno Transilvanije. Oni su nastavili da koriste svoje drevno pismo, a sistem pisanja je nazvan: Sekeljsko pismo.

PISMA

Prvi krunisani i hrišćanski vladar Sveti Stefan odnosno Ištvan

U pojedinim profesijama nastavilo se sa njegovom upotrebom i nakon hristijanizacije zemlje. Takav je slučaj sa pastirima koji su vodili evidenciju o svom stadu i o tome pravili odgovarajuće beleške na jednoj vrsti drvenih štapova.  Uz to, u pojedinim crkvama, mogu se videti odgovarajući  natpisi, što je slučaj i sa dve protestantske crkve u istočnoj Transilvaniji.

Treći naziv pisma je mađarske rune. Koristi se i savremeni izraz „rovaš“ koji se odnosi na proces pisanja a koji ima korene u turkičkim jezicima. O smeru pisanja postoje određene nedoumice. Izgleda da se pisalo i sleva nadesno i zdesna nalevo, pri čemu je ovo drugo bilo češće. Na štapovima je pisano bustrоfedon stilom, što podrazumeva da se redovi nižu naizmeničnim, tj. obrnutim smerom.

PISMA

Natpis na staromađarskom pismu

Prvi pomen pisma datira iz 13. veka, a prvog opisa sa kraja 16. stoleća. Vremenom je ono preraslo u vid  umetničkog izražavanja kojim se prvenstveno bavi običan narod. Bilo je potrebno dosta truda da ga naučnici rekonsturišu s obzirom na relativnu malobrojnost natpisa i rukopisa. Taj posao je priveden kraju početkom 20.
Ima stručnjaka u Mađarskoj koji smatraju da ovde nije reč o staromađarskom pismu. Po ovoj hipotezi, pismo potiče od nomadskog saveza turskih plemena u srednjem veku, poznatog kao Plavi Turci. S druge strane, ako je reč o staromađarskom alfabetu, onda je to pismo verovatno ograničeno samo na Sekelje, odnosno Transilvaniju.

PISMA

levo: Mađarski biskup Janoš Telegdi je opisao i prikazao pismo u šesnaestom veku
desno: Egziperijev Mali princ na Sekeljskom odnosno staromađarskom pismu

Neretko, ovaj sistem pisanja deo je politčkih debata i interesa. Pre više od sto godina javio se romantičarski pokret sa ciljem da taj sistem pisanja bude primenjen u savremenom mađarskom jeziku pošto se staromađarsko pismo doživljava kao deo nacionalnog identiteta.
Pismo ima 42 slova. Uz sve kasnije dopune, možda je čak i pogodnije za pisanje mađarskog od latinice. Ima odgovarajući znak za svaku jedinicu zvuka, odnosno fonemu tog jezika. Reči se odvajaju sa tri uspravne crte. Postoje dva načina pisanja određenih suglasnika: jedan uz zadnje a drugi uz prednje vokale. Nazivi suglasnika se uvek izgovaraju sa samoglasnikom. Nekada se čitava reč može napisati samo jednim znakom. Česta je upotreba ligatura i dijakritičkih znakova. Koristi se i niz specifičnih simbola koji nisu direktno vezani za slova a čije značenje nije do kraja istraženo.

PISMA

Saobraćajni znak na staromađarskom pismu

U vreme kada je pismo nastalo, redosled vokala i konsonanta je bio obrnut. U starim natpisima uglavnom nedostaju samoglasnici. Naravno, nisu postojala odgovarajuća slova za neke glasove iz savremenog mađarskog.
Pokret čiji je cilj  da dođe do obnove pisma smislio je ne samo slova za takve slučajeve nego i za latinične znake: q, w,  x i y. Takođe, uočava se nedostatak malih i velikih slova uz izuzetak vlastitih imenica kod kojih je prvo početno slovo nešto veće. Brojevi se označavaju na sličan način kao što su to radili stari Rimljani i Etrurci.

 

Oliver Klajn

 

 

 



Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"

 

 

 

  back   top
» Pretraži SAJT  

powered by FreeFind

»  Korisno 
Bookmark This Page
E-mail This Page
Printer Versie
Print This Page
Site map

» Pratite nas  
Pratite nas na Facebook-u Pratite nas na Twitter - u Pratite nas na Instagram-u
»  Prijatelji Planete

» UZ 100 BR. „PLANETE”

» 20 GODINA PLANETE

free counters

Flag Counter

6 digitalnih izdanja:
4,58 EUR/540,00 RSD
Uštedite čitajući digitalna izdanja 50%

Samo ovo izdanje:
1,22 EUR/144,00 RSD
Uštedite čitajući digitalno izdanje 20%

www.novinarnica.netfree counters

Čitajte na kompjuteru, tabletu ili mobilnom telefonu

» PRELISTAJTE

NOVINARNICA predlaže
Prelistajte besplatno
primerke

Planeta Br 48


Planeta Br 63


» BROJ 119
Planeta Br 119
Godina XXI
Septembar - Oktobar 2024.

 

 

Magazin za nauku, kulturu, istraživanja i otkrića
Copyright © 2003-2024 PLANETA