TEMA BROJA - MATICA SRPSKA
Rukopisno odeljenje
Matičin Apostol
Rukopisno odeljenje razvijalo se zajedno sa Maticom, u početku kao Matičin integralni deo (1826-1847), potom kao „Srbsko-narodna sbirka“ (1847-1945), „Odsek za građu i rukopise“ (do 1958. u okviru Biblioteke MS a potom Književnog odeljenja), da bi 1961. steklo današnji status. U njegovom glavnom i pomoćnom depou čuvaju se Matičina arhiva, dragocena rukopisna baština, stare srpske rukopisne knjige, jedinstvena zbirka fotografija. Najstariji dokument je iz 1669. godine a najstariji manuskript, Matičin Apostol, iz XIII stoleća.
 - Rukopisno odeljenje Matice srpske nije klasičan arhiv jer nije samostalna ustanova, već specifično profilisano arhivsko odeljenje sa građom književne i kulturno-istorijske sadržine - kaže arhivist Vladimir Nikolić, stručni saradnik. - Prema važećem statutu (čl. 49), ono "preuzima, razvrstava i arhivistički obrađuje celokupnu dokumentaciju koja proističe iz rada i delatnosti Matice srpske od njenog osnivanja".
Odeljenje priprema i izdaje naučne bibliografije i publikaciju Sveske Matice srpske koja objavljuje priloge za kulturnu i društvenu istoriju.
Pravi začetak
Prikupljanje i čuvanje arhivske građe u Rukopisnom odeljenju počinje osnivanjem Matice srpske 1826. godine. Osnov i podpisi priložnika Matice srpske je prvi dokument nastao u njoj a predstavljao je pravila i plan buduće delatnosti društva. Vremenom su, otkupima i poklonima, pristizali dokumenti i rukopisi značajni za srpsku političku i kulturnu istoriju. Tako je šest rukopisnih diploma i jedan rukopis Stihotvorenija Lukijana Mušickog episkop Platon Atanacković predao Matici 1842.
 Postoji i kod zaslužnih Matičara (V. Stajić) mišljenje da se o prikupljanju rukopisne građe u takozvanom „peštanskom periodu“ (do 1864) nije mnogo brinulo, jer u Matici nije bilo ljudi koji su se bavili izučavanjem prošlosti na osnovu arhivske građe. Ni Matičina arhiva, kažu, nije bila sređena sve do seobe u Novi Sad pa su na njenom sređivanju od kraja 1863. do aprila 1864. radili sekretar A. Hadžić i delovođa Jovan Jovanović). U raspravi “Savesno, a ne inače“ (okt. sveska LMS za 2011) Pavle Stanojević staje u odbranu starih matičara, koji su svoj imetak, ime i nemali trud stavili u službu Matice, nošeni rodoljubivim žarom da uvek i svuda roda polzu u glavi i srcu nose», i s uverljivim dokazima osporava takva gledišta.
- Pravim začetkom rukopisne zbirke može se smatrati 1876. godina, kada je Đorđe Rajković, književnik i arhivski radnik, ponudio 59 starih pisama od 1749. do 1807. i 76 pisama srpskih književnika. Matica je ta pisma otkupila ali njih danas nema u Rukopisnom odeljenju - veli Vladimir Nikolić. Godinu dana posle sporazuma sa Đ. Rajkovićem, Matica je od naslednika Jovana St. Popovića dobila 57 rukopisa.
Matičina rukopisna zbirka razvijala se mnogo sporije nego njena Biblioteka, u čijem je sastavu bila. Dolaskom Jovana Radonića za bibliotekara-arhivara uspostavljen je drugačiji odnos prema arhivskoj građi. Radonić je početkom 1900. godine počeo zasebno da vodi arhivski registar. Matica je svoju rukopisnu zbirku značajno popunila 1903. rukopisima i pismima Đorđa Radaka, osnivača nekoliko zadužbina. Za Matičinu zbirku značajna je i 1913. kada je dr Čedomir Pavlović, unuk po stricu Teodora Pavlovića, darovao Matici arhivu sa 104 pisma ovog uglednog matičara, među najzaslužnijim u njenom veku.
Dinastije na fotografijima
Matičino rukopisno odeljenje može se dičiti i zbirkom fotografija koju čine 2000 pojedinačnih fotografija, albumi, negativi i reprodukcije fotografija. «Njena vrednost je u njihovoj starosti i raznovrsnosti», kaže Nikolić.
Najveću skupinu čine fotografije članova dinastija: Karađorđević, Obrenović i Petrović, Svetozara Markovića, Svetozara Miletića, Nikole Pašića, Mihajla Pupina itd. Ovde je pohranjen snimak Blagoveštenskog sabora iz 1861. i veliki broj snimaka srpskih mesta i gradova, manastira, crkava i grobalja. |
Jedini arhivski fond koji se nalazi u Rukopisnom odeljenju je Arhiva Matice srpske: 1826-2001. Sadrži više od 100.000 dokumenata, smeštenih u 284 kutije i 158 tvrdo ukoričenih knjiga Zapisnika Matice srpske i delovodnih protokola (1826-1941). Za naučne istraživače najznačajniji i najinteresantniji deo su Matičini zapisnici za koje je izrađen fizički i elektronski registar (1826-1920).
Ostala građa je razvrstana u tri zbirke: Zbiriku pisama, Zbirku rukopisa i Zbirku fotografija.
Milan Kašanin na jednom mestu veli da je sva pisma koja je posedovao "dao Rukopisnom odeljenju Matice srpske“, da ima „pisama od Crnjanskog, preko pedeset, od Rastka Petrovića, od Marka Ristića, od Anice Savić-Rebac i drugih". Pored Kašanina i drugi naši savremenici su svoju korespondenciju dali Matici, Dejan Medaković, predsednik SANU, Borislav Mihajlović Mihiz, Radu Flora, navodi predsednik Popov.
Zbirka pisama sadrži više od 60.000 obrađenih pisama, od XVII veka do naših dana. Najstarije pismo potiče iz 1669. godine (Inv. br. 30.561). Pisma su sadržajno raznovrsna, od privatnih pisama poznatih i anonimnih autora do prepiske najistaknutijih srpskih književnika, umetnika, političara, naučnika, crkvenih dostojanstvenika sa subjektivnim svedočenjem o političkim prilikama i događajima u srpskoj istoriji, objašnjava arhivista Nikolić.
Naučni časopisi
Jedanaest zbornika
Matica srpska ima 11 naučnih časopisa - zbornika. Najviše Odeljenje književnosti i jezika četiri: Zbornik Matice srpske za književnost i jezik (urednik Jovan Delić, profesor Filološkog fakulteta u Beogradu), Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku (Jasmina Grković-Mejdžor, dopisni član SANU), Zbornik MS za slavistiku (Predrag Piper, dopisni član SANU), Zbornik MS za klasične studije (Ksenija Maricki-Gađanski). Odeljenje društvenih nauka ima Zbornik za istoriju (akademik Miloš Blagojević) i Zbornik za društvene nauke (Časlav Ocić, dopisni član SANU). Zbornik MS za prirodne nauke, jedini na Sci listi citiranosti, uređuje akademik Rudolf Kastori. Oblast umetnosti pokrivaju: Zbornik MS za scenske umetnosti i muziku (urednici Zoran T. Jovanović i Danica Petrović) i Zbornik za likovne umetnosti (Aleksandar Kadijević). Temišvarski zbornik je namenjen Srbima u Rumuniji (Dušan Popov). Njegošev zbornik uređuje akademik Svetozar Koljević. |
Dragoceni autografi
Pomenimo samo ona koja su pisali Dositej, Magarašević, Sava Tekelija, Lukijan Mušicki, Platon Atanacković, Vuk Karadžić, Jovan St. Popović, Ilija Garašanin, knez Aleksandar Karađorđević, Mihailo Obrenović, Đura Daničić, Svetozar Miletić, Jovan Cvijić, Mihajlo Pupin, Nikola Pašić, Branislav Nušić, Stanislav Vinaver, Isidora Sekulić...
Zbirka manuskripata sadrži oko 20.000 obrađenih originalnih i 3000 foto i kserokopija rukopisa iz drugih arhiva od XVII veka do danas.
Najdragoceniji su autografi Matičinog predsednika Miše Dimitrijevića, Joakima Vujića, Njegoša, Sterije, Vase Živkovića, Đure Daničića, Branka Radičevića, Laze Kostića, Dimitrija Ruvarca, Svetozara Markovića, Svetozara Miletića, Mihaila Polit-Desančića, Jovana Jovanovića Zmaja, Đure Jakšića, Miloša Crnjanskog...
Vanredno značajan deo građe čine molbe, testamenti, žalbe, kupoprodajni ugovori, poreski defteri nekadašnje srpske opštine u Budimu i Sentandreji u XVIII veku. Iz novije istorije zanimljivi su rukopisi o kolonizaciji. Rukopisi su pisani na srpskom, mađarskom, nemačkom, latinskom, ruskom, poljskom, češkom, francuskom...
|
